Chapter 10 EL LA VIVO KAJ SCIENCOJ

* * *

BAGATELOJ

Rimarkinda horlo?o. Per kia originala maniero en ?inujo malri?aj homoj, kiuj ne posedas horlo?on, difinas la tempon, pri tio la franca voja?anto Le Hube rakontas sekvantan okazon : ? Unu tagon, kiam ni volis viziti niajn ?inojn, kiuj anta? nelonge akceptis la kristan religion, ni envoje renkontis knabon, kiu pa?tis bovon. Preterirante, ni demandis lin, ?u jam estas la 12-a horo. La knabo rigardis al la suno, sed ?i estis ka?ita post densaj nuboj, tiel ke li ne povis konsili?i kun tiu ?i horlo?o. - La ?ielo estas kovrita tro plene per nuboj, li diris, sed atendu unu momenton! Li kuris en la plej proksiman korton de vila?ano kaj post unu minuto revenis kun kato sur la brako. - Rigardu, li diris, ankora? ne estas la 12-a horo, kaj samtempe li montris al ni la okulojn de la kato, supren?ovante ?iajn palpebrojn. Ni kun mirego rigardis la knabon, sed lia ekstera?o estis tute serioza, kaj la kato, kvankam la operacio ?ajne ne tre pla?is al ?i, tamen videble kutiminta al ?i, tenis sin tre trankvile, kvaza? ?ia speciala okupi?o konsistus en tio, esti horlo?o. Ni diris : Tre bone, mia knabo, plej bonan dankon! Kaj ni hontis, ricevinte instruon de la knabo. Kiam ni trovis niajn amikojn, nia unua afero estis scii?i pri tiu kata orakolo. Ili tre miris pro nia malscio kaj rapide kolektis kelkajn dekojn da katoj el la tuta najbara?o, por montri al ni, ke la horlo?oj en iliaj okuloj ?iuj iras regule. La pupiloj de la okuloj de la katoj ?is tagmezo iom post iom malgrandi?as kaj tiam atingas sian plej mallar?an kuntiri?on en formo de maldika streko, metita, kiel hareto, perpendikulare sur la mezon de la okulo. Poste la pupiloj iom post iom ree etendi?as, ?is ili je noktomezo ricevas la formon de rondo. Oni nin certigis, ke ?iu infano en mallonga tempo akiras grandan lertecon kaj akuratecon en la montrado de la tempo el kataj okuloj. Ni konvinki?is tre balda?, ke tiuj ?i horlo?oj iras tute regule kaj ?iuj en preciza konsento. ?

[K. Hübert.]

La homa vo?o. D-ro Delaunay en anta? nelonge publikigita laboro pri la homa vo?o esprimas la konvinkon, ke la antikvaj lo?antoj de E?ropo estis tenoroj. La nunaj iliaj posteuloj estas baritonoj, iliaj nepoj posedos vo?on basan. La racoj pli malaltaj, kiel ekzemple negroj k. t. p., havas vo?on pli altan, ol la blankaj. La homa vo?o kun la tempo ?iam fari?as pli malalta; tiel ekzemple tenoro deksesjara povas en la dudekkvina jaro de la vivo fari?i baritono kaj en la tridekkvina - baso. La blonduloj havas vo?on pli altan, ol homoj kun haroj mallumaj; la unuaj havas ordinare vo?on sopranan kaj tenoron, la lastaj - kontralton kaj bason. La tenoroj estas pli maldikaj, la basuloj pli lar?aj kaj fortaj. Homoj pensantaj kaj inteligentaj havas pleje vo?on malaltan, sed malmulte pensantaj kaj supra?emaj - altan. La vo?o anta? la tagman?o estas pli alta, ol post la tagman?o. Singardaj kaj prudentaj kantistoj evitas, kiel oni scias, trinkojn alkoholajn, precipe la tenoroj; basuloj povas ilin ?ui, kiom ili volas. Tenorojn oni pli renkontas en la landoj sudaj, kaj en la nordo - pli da basoj; tiel ekzemple la? la vortoj de Delaunay ?iuj gloraj francaj tenoroj elvenis el la suda Francujo, dum ?iuj basuloj - el la departementoj nordaj.

Maso por kungluado de marmoro, gipso, porcelano k. t. p. Preni da estingita kalko pulvorigita 100 gramojn, da ovoblanko bone batita 10 gramojn kaj da aluno pulvorigita 12 gramojn; miksi ?in, bone disfrotante, kaj ricevinte specon de nedensa pasto, ?miri per ?i la randojn, kiujn oni volas kunglui, kunpremi ilin forte kaj lasi tiel en la da?ro de 48 horoj. Aldoninte al tiu ?i miksa?o pli da ovoblanko a? da gluo solvita en nafto, por ?in pli maldensigi, oni povas ?in uzi por laki vazojn kaj diversajn objektojn, por fari ilin netramalseki?aj. Kartono, tiel lakita, fari?as malmola, kiel ligno. ?ipetoj, lakitaj per tiu ?i maso, estas belaj kaj fortikaj; tiel same anka? kuvoj kaj aliaj lignaj vazoj kaj anka? vazoj argilaj, uzataj por konservado de grasoj kaj fluida?oj.

?u lakto estas kun akvo, oni povas scii?i en la sekvanta maniero : bone poluritan trikilon (trikkudrilon) oni trempas en profundan vazon da lakto, tuj ?in elprenas returne kaj tenas ?in rekte malsupren. Se la lakto estas pura, tiam guto da lakto restos pendanta sur ?i; sed se e? tre malgranda kvanto da akvo estis ver?ita en la lakton, tiam nenia guto pendos sur la trikilo.

Ser?istoj de postesignoj en Hindujo formas apartan kaston. En kelkaj lokoj de la orienta Hindujo, precipe super la bordoj do Gango kaj Hindo, la bruto prezentas la ?efan ri?econ de la lo?antoj; tial anka? ?telado de ?evaloj kaj bovoj estas tie tre ofta. Sed tie al la posedantoj de brutaroj alportas helpon la ser?istoj de postesignoj. Kiel preska? ?iuj okupoj en Hindujo, tiel la specialeco de postesignistoj transiras de patro al filo; la ? khojoj ? - tiel en la lingvo hinda sin nomas la postesignistoj - de frua infaneco sin ekzercas en sia metio. Bona ? khojo ? scii?as facile, per kie la ?telinto forkondukis la bruton, kiel longe li haltis por nokti, a? por ripozi en tago, kion li kondukis kun si k. t. p. Unu el la anglaj voja?antoj rakontas, ke unu fojon oni ?telis al li tola?on kaj vestojn; li tial sin turnis al ser?isto de postesignoj, kiu post unuhora ser?ado trovis la postesignon de la ?telintoj kaj post dutaga persekutado alkondukis la voja?anton al la loko, kie la ?telintoj ripozis post la migrado, jam tute certaj ke ili ne estos punataj. La postesignisto klarigis al si diversajn detala?ojn, kiuj por la e?ropanoj estis absolute nerimarkeblaj. Tiel ekzemple en unu loko, kie la vojo disiris en kelkaj direktoj, la hindo per ?ifitaj folioj sur la apudvojaj arboj rimarkis, ke per tie ?i kaj ne per alia vojo la ?telistoj forkuris. La kronikoj de ju?o montras fakton, ke unu khojo iris la? la postesignoj de unu mortiginto 300 kilometrojn, ?is li fine trovis lin en la malliberejo de provinca urbeto, kien la krimulo estis metita por ia malgranda ?telo, plenumita anta? kelkaj tagoj. Alian fojon postesignisto, ricevinte la komision trovi ?teliston, kiu ?telis juvelojn el la trezorejo de la mahara?i, iris la? la postesignoj de la krimulo ?is la rivero Bias. Tie li perdis la postesignon, ?ar anta? unu horo trans la riveron iris ta?mento da soldatoj el 200 personoj. ?ajnis tute neeble, ke la hindo inter la enpremoj de la piedoj de 200 homoj povus eltrovi la bezonatan postesignon. Sed la khojoj ne perdas la kura?on anta? malfacila?oj. Tiel anka? nun la postesignisto iris returne kelkajn kilometrojn kaj tiel bone konatigis sin kun la postesigno de la ?telisto, ke li helpis al si e? inter la postesignoj de ducent homoj, kaj transirinte la riveron, li trovis la ?teliston. Kompreneble la rezultatoj de tia sperto estas atingeblaj nur por la kasto de khojoj kaj estas tenataj en plej granda sekreto anta? la profanoj. La metio de postesignistoj tute ne estas sendan?era, ?ar la krimuloj uzas ?iun okazon, por liberigi sin de la homoj dan?eraj por ili per helpo de veneno a? ponardo.

En la Malviva Maro, kiel oni almena? pensis ?is nun, nenia viva organa kreita?o povas ekzisti. La senvivecon de tiu ?i maro oni klarigadis al si per tio, ke la supraj partoj de la akvo enhavas ?is 25% da salo, tiel ke homo povas tie ?i na?i sen movado de la manoj kaj piedoj, kaj la malsupraj partoj estas en tre granda amaso sorbigitaj de bromo, kio anka? malhelpas la vivon en la Malviva Maro. Dume la esploroj de la germana instruitulo Cortet montris, ke malgra? tiaj malfavoraj kondi?oj en la sal-broma akvo de la Malviva Maro ekzistas vivaj kreita?oj, kiuj, estas vero, apartenas al la organismoj de la plej malalta grado.

Esploroj de la maro. Profesoro Agassiz publikigis la rezultatojn de siaj esploroj pri la floro kaj fa?no de la Silenta Oceano. Kiel oni vidas el la raporto, vivaj kreita?oj ekzistas en la maro nur ?is certa profundeco, nome ne pli malsupre ol 171 klaftoj sub la supra?o de la akvo. Pli malsupre komenci?as jam la regno de absoluta morto, kiu sin etendas ?is la spaco trovanta sin en malproksimeco de 5O-60 klaftoj de la fundo de la maro. Tie ?i denove komencas montri?i vivaj kreita?oj. Kompreneble, la konstruo de tiuj ?i bestoj kaj maraj kreska?oj estas konformigita al la grandega pezo de la akvo, kiun tiuj ?i kreita?oj devas porti sur si.

Lumantaj briliantoj. Jam en la jaro 1663 la siatempe glora instruitulo, Robert Boyl, montris, ke ekzistas diamantoj, kiuj havas la kapablon lumi en mallumo. Nun, kiel certigas la ?urnalo ? Nature ?, dedi?ita al sciencoj naturaj, la ?emiisto Kunz konfirmas la supozojn de Boyl. Kunz elmetis diamantojn por la da?ro de pli a? malpli granda tempo al la efikado de la radioj de la suno, post kio la briliantoj lumis en mallumo kun pli a? malpli granda forto. Tiun ?i saman aperon la dirita ?emiisto konstatis, kiam li la esploratajn diamantojn frotadis sur ligno, drapo a? metalo. La cirkonstanco, ke la kapablon lumi la diamantoj ricevas per frotado sur metaloj, pruvas, ke la lumo, kiun ili ricevas, ne havas naturon elektran. La eco de la diamantoj, montrita de Kunz, povas doni utilan pruvilon ?e diferencigado de briliantoj veraj de malveraj.

La fino de la mondo. La penso pri fino de la mondo turmentis la homojn jam longe kaj trovis esprimon en granda serio da anta?diroj. Ne parolante jam pri la kredo je ? millenium ?, t. e. ekzistado de la mondo nur en la da?ro de mil jaroj post Kristo (kredo fondita kvaza? sur kelkaj esprimoj de la Biblio), ni trovas en la mezaj centjaroj tre oftajn anta?dirojn de tiu ?i speco. Bernardo el Turingujo en la jaro 960 anta?diris proksiman finon de la mondo, li e? difinis la tempon, nome, kiam la festo de Anunciacio falos sur la Grandan Vendredon. Tia fakto havis lokon en la jaro 992, sed tiu ?i jaro pasis, kaj la mondo ne esprimis e? la plej malgrandan intencon perei. En la da?ro de la X-a centjaro ?iuj re?aj decidoj komenci?adis per la vortoj : ? ?ar la fino de la mondo estas jam proksima . . . ? En la jaro 1186 la astrologoj ektimigis la popolojn per anta?diro, ke balda? fari?os kuni?o de ?iuj planedoj. En la komenco de la XIV-a centjaro la al?emiisto Villeneuve anoncis, ke en la jaro 1335 venos la Antikristo. La glora hispana predikisto, Vincento Ferrier, certigis, ke la mondo ekzistos nur tiom da jaroj, kiom da versoj sin trovas en la Psalmoj, t. e. ?irka? 2537 jaroj. La fino de la mondo estis decidita por la jaro 1832, pri tio ?i restis e? signo en la kanteto de Béranger : ? Finissons-en, le monde est assez vie? ?. La anta?diro por la jaro 1840 faris grandegan impreson. La fini?o de la monda vivo devis havi lokon la 6-an de Januaro. Miloj da homoj finis la aferojn terajn kaj atendis rezignacie la morton. Ni tamen scias, ke anka? tiu ?i anta?diro montri?is ne tiel dan?era. Ni preterlasas multajn aliajn astrologiajn kaj kabalajn anta?dirojn kaj transiras al pririgardo de la teorioj, sur kiuj liaj anta?diroj estis fondataj. La glora naturisto Buffon elkalkulis, ke la tero iom post iom malvarmi?as, sed la homaro povos vivi sur ?i ankora? 93 291 jarojn, ?is la ?elo de la tero tiel forte malvarmi?os, ke ?ia vivo sur ?i malaperos. Sed de la tempo, kiam oni elmontris, ke la interna varmo de la tero ne havas influon sur ?ian supra?on kaj ke la vivo sur ?i dependas sole de la suno, tiu ?i hipotezo havas jam signifon nur historian. Alia teorio, kreita ankora? en tempoj antikvaj, diras, ke la interna?o de la tero konsistas el fajra fandita maso kaj, se la vulkanoj, tiuj ?i klapoj de sendan?ereco de la tera globo, ?topi?os, la tero krevos, kaj ?iaj partetoj malaperos en la universo. Per tia maniero ni devus perei ne de malvarmo, sed de fajro. Ekzistas ankora? unu teorio, la? kiu la mondo mortos malrapide kaj trankvile, en sekvo de ebeni?o de la tera supra?o. La ventoj kaj pluvoj deportados la suprojn de la montoj en la valojn, kaj la tero per la riveroj kaj riveretoj estos iom post iom forportita en la maron. La neebena?oj de la tera supra?o glati?os, la maro ?iam pli superver?os la bordojn, kaj kiam ?i kovros la tutan supra?on de la tero, la tuta vivo ?esi?os. La? la teorio de Adhemar la fino de la mondo povas esti ka?zita de superakvego, elvokata de ?an?o de la centro de pezo de la tero kaj per tio ?i anka? de transna?o de la glacio kaj akvo de la suda poluso al la norda. Tia fakto havis lokon anta? 2020 jaroj kaj denove venos post 6307 jaroj. Ekzistas aliaj instruituloj, kiuj diras, ke ni povas perei en la okazo, se ia el la kometoj kunpu?i?os kun la tero. En tiu ?i okazo ne la ekbato estus terura, sed la ?emia kuni?o de la densigita vosto de la kometo kun la oksigeno de nia atmosfero. Tiam sur milionojn da mejloj en la spacego eksplodus belega bengala fajro, kaj en tiu ?i grandioza iluminacio estingi?us en unu momento la tuta tera vivo. Fine en la sekvanta formo la glora franca astronomo Kamilo Flammarion, pentras al ni la lastajn tagojn de la tero : La suno estas stelo, kiu ne restas sen ?an?oj. Jam nun sur ?ia supra?o montras sin multaj makuloj; ili sen?ese pligrandi?as, kaj la suno malvarmi?as. Fortrenante kun si la teron kaj planedojn tra la frostaj dezertoj de la universo, ?i perdas sian varmon kaj lumon, kaj venos tempo, kiam ?ia malvarmi?inta supra?o ne radios pli lumon nek varmon, kiuj donas vivon al la naturo. Sed la homaro ne alvivos ?is tiu tempo kaj ne rigardos la lastajn radiojn de la estingi?anta suno. En sekvo de malgrandi?o de la varmo de la suno ?iam pli vasti?ados la regionoj glaciaj; la maroj kaj la teroj de tiuj ?i regionoj ne povos reteni vivon, kiu malrapide iom post iom koncentri?os en la regionoj subekvatoraj, kie la lastaj infanoj de la tero kondukos la lastan batalon kun la morto. Fine la tero, senforta, seki?inta kaj dezerta, prezentos unu grandegan tombejon. La suno fari?os ru?a, poste nigra, kaj nia tuta planeda sistemo transformi?os en kolekton da nigraj masoj, turnantaj sin ?irka? tia sama nigra globego. Tia estas la hipotezo de Flammarion.

El ?inujo. Trairante tra la plej ?efaj stratoj de Pekino, oni povas ofte en la loko de kruci?o de du stratoj trovi grandegan kovrilon, kiu sin etendas tra la tuta lar?o de la strato, sur du altaj kolonoj. Tiaj kovriloj estas metataj anta? detruitaj sanktejoj a? en la lokoj de ia katastrofo, sed ordinare oni ilin metas, kiam la regnestro devas traveturi. En tiaj okazoj kurieroj anoncas al la popolo pri la proksimi?o de la monar?o kaj la urbanoj rapide sin ka?as en la domoj kaj ka?itaj anguloj. La ?ina regnestro estas la sola persono en ?inujo, kiu ne scias, kiel elrigardas ?inoj, ?ar liaj korteganoj ne estas reprezentantoj de tiu ?i popolo. Oni diras, ke anka? la plej altaj provincestroj nenion scias pri la lo?antoj kaj rilatoj de la regionoj konfiditaj al ili. - Neniu el la ?inoj savas iam dronanton. ?ar en ?inujo oni kredas, ke la malbona spirito de dronanto vagas super la supra?o de la akvo, atendante novan oferon, kaj ke tio ?i estas la sola momento, kiam la demono havas nenian servon. Tial neniu volas savi dronantan homon, el timo, ke la kolerigita diablo ven?os por la for?irita de li certa akiro.

Jubileo de tabako. La kvarcenta jubileo de la eltrovo de Ameriko prezentas anka? tian saman jubileon de la eltrovo de la tabako. Kristoforo Kolumbo en siaj memora?oj lasis detalan sciigon, en kia maniero la homoj konati?is kun tiu ?i kreska?o. La glora maristo alvenis kun sia ?iparo al la bordoj de Kubo. La hindoj, ekvidinte de malproksime blankajn homojn, forkuris. Tiam Kolumbo sendis post ili du ?ipanojn, kiuj, veninte en la hindan vila?on, ekvidis multajn hindojn, kiuj tenis en la bu?o iajn torditajn kaj ekbruligitajn foliojn, kies fumon ili elspiradis. En tia maniero estas eltrovita la tabako, kiu de tiu tempo ricevis multajn amikojn kaj kontra?ulojn. Ankora? Las Casas predikis kontra? la moro de fumado, kiun oni heredis de la kolonianoj, sed la tuta elokventeco de la glora misiisto restis senfrukta. La unua en E?ropo kontra?ulo de fumado de tabako, Jakobo I, sin esprimis : ? La pasio fumi tabakon estas abomena kaj dan?era tiel por la kapo, kiel anka? por la pulmoj. ? En Hispanujo la granda inkvizitoro Bartolomeo en la jaro 1659 malpermesis al la pastroj fumi tabakon en la da?ro de unu horo anta? la Diservo kaj du horoj post la Diservo, kaj sub minaco de ekskomuniko kaj de la plej severaj punoj malpermesis al ?iuj flari tabakon en la da?ro de la Diservo. La papoj Urbano VIII kaj Innocento IV eldonis bullojn malpermesantajn la fumadon, kaj en tiuj ?i bulloj la bu?o de persono fumanta estis komparata kun forno de diablo. La Sorbono, invitita doni sian opinion, ne donis respondon decidan, kaj la jezuitoj permesis fumi kaj flari tabakon tiom, kiom ?i servas al la digestado kaj al la sano. Ludoviko XIV estis granda malamiko de tabako kaj malpermesis uzi ?in ?e la kortego. La sultano Murado IV punadis la fumantojn per morto. En Persujo oni la fumantojn batadis sur stangon. Tamen ?iuj tiuj ?i malpermesoj neniom helpis kaj la pasio fumi tabakon disvolvi?is ?iam pli multe. Richelieu, kiu pasie amis flari tabakon, la unua metis sur tabakon depagon en la alteco de 2 frankoj por ?iuj 100 funtoj. En tia maniero la tabako de la jaro 1674 fari?is fonto de enspezoj por la regno kaj alportis al la regna kaso milionojn.

Kio estas vegetarismo? La vegetarismo, t. e. vivado per la produkta?oj de la regno kreska?a kun escepto de ?iuj man?oj, akirataj per difektado a? detruado de besta vivo, ricevas en la lasta tempo ?iam pli da partianoj. En Londono sin trovas jam ?irka? 40 restoracioj, en kiuj oni donas nur man?on kreska?an kaj kie ?iutage ?irka? 30 000 personoj akceptas malkaran kaj fortigan tagman?on. En Berlino en Januaro de 1893 jam anka? ekzistis ?irka? 20 restoracioj, kaj en ?iuj pli grandaj urboj de Anglujo, Ameriko kaj Germanujo ekzistas por personoj solestarantaj la okazo vivi vegetare, ne parolante pri la multegaj, distritaj en la tuta mondo familioj, kiuj elstrekis la viandon el sia tabelo de man?oj. Granda nombro da societoj kaj gazetoj penas konatigi kun la afero de sensanga nutri?ado pli grandajn rondojn da homoj, kaj tiuj ?i penoj estas forte subtenataj de la ?iam pli vasti?anta senmedikamenta kuracado de malsanoj a? la sistemoj naturkuracaj de diversaj direktoj, kiuj preska? ?iuj faris el la for?eto de man?ado de viando la unuan kondi?on ?e siaj malsanuloj. Estus tial utile esplori pli proksime la motivojn de la vegetarismo. Ni vidas, ke ?e ?iu viva esta?o, de la plej malgranda fungo ?is la plej disvolvita besto laktosu?anta, la partoj de la korpo, kiuj estas difinitaj por la nutro, estas tute precize aran?itaj por la prilaborado de la respondaj man?oj : la dentoj, stomako, intestaro de la viandoman?anta leono estas esence malegalaj je la samaj organoj de la kreska?oman?anta elefanto, de la ?ioman?anta urso a? de la insektoman?antaj birdoj. Ne povas esti alie anka? kun la homo, kiu la? la aran?o de sia korpo havas la plej grandan similecon je la fruktoman?anta simio kaj sekve jam la? sia deveno devus anka? esti fruktoman?anto. Ni vidas tamen, ke la nuntempa kultura homo kontra?e preska? nur en esceptaj okazoj vivas de fruktoj kaj ordinare uzas man?on miksitan, konsistantan el viando kaj kreska?oj, kaj tamen povas vivi kaj ?is certa grado esti sana. Sed tio ?i montras nur, ke la naturo zorgis pri tio, ke ne tuj pereu ?iu ekzista?o, kiu vivas ne precize la? ?iaj reguloj. Sed difekto longe ne povas forresti, kaj la ?iam pli grandi?anta malsanemeco kaj korpa degenerado de nia gento, kiu parte certe dependas anka? de aliaj mal?ustaj kondi?oj de vivo, montras kun timiga klareco, ke la miksita man?o tamen ne povas esti la ?usta. Kio do estas pli proksima, ol la reiro al la maniero de vivado, dezirita de la naturo, t. e. al la vegetarismo? Preska? ?iuj bu?ataj bestoj estas malsanaj, la grasigado estas fondita sur agado malsaniga (manko de sango kaj grasa degenero), la viando sekve estas preska? ?iam malsana kaj malbonigita; krom tio komenci?as ?ia putrado, kiam la vivo forlasis la korpon. La homo kultura sekve en efektivo nutras sin per mortinta?o. Dume la man?a?o de la vegetarano estas ankora? plena de vivo. Se oni fruktojn kaj grenon elmetas al respondaj influoj, tiam nova vivo naski?as el ili. Kaj al ni ?ajnas, ke por la konservado de nia vivo, la plej bone ta?gas nur tia man?o, en kiu ne mortis ankora? la ?ermo de vivo. Nur tiam, kiam fruktoj kaj greno fari?as putraj, ili trovas sin en tia stato, en kia la viando sin trovas jam tuj post la bu?o! ?u estas tial miro, ke la gazetoj konstante alportas sciigojn pri veneni?o de viando, kiu sekvigas a? malfacilajn malsanojn, a? la morton?! Kontra?e, ?e man?o kreska?a tiu ?i dan?ero estas preska? absolute esceptita, kaj se nur la ceteraj kondi?oj de la vivo estas iom konformaj al la naturo, la vegetarano ?uas pli bonan sanon, ne estas tiel forte elmetita al malsanoj a? elportas tiujn ?i multe pli bone, ol la viandoman?anto. Nemezurebla estus la rekompenco, se man?o kreska?a okupus la lokon de viando. Nun la vila?ano estas sklavo de sia bruto. La dekono de la nun bezonata tero estus sufi?a por la nutrado de lia familio, se li plantus sur ?i fruktojn kaj legomojn. Al tio ?i lia laborado estus pli pura, pli facila kaj pli interesa, ol ?e la malnova mastrumado bruta kaj kampa, kie la plejmulto da laboro devas esti uzata por produktado de man?o por la bruto. Kun plantado de fruktoj anka? la homo klera volonte sin okupados, ?ar ?i postulas lian tutan spriton, lasas lin ?iam pensi pri la estonteco kaj per la originaleco de la laboroj ligas la printempon kun la a?tuno, la someron kun la vintro kaj en tia maniero faras el lia agado ?iam laboron sub espero. Tutan homan vivon, e? centjarojn da?ras la fruktoj de laborado de fruktoplantisto kaj ofte nur la infanoj atingas plenan ?uon de la plantoj, kiujn iliaj patroj faris. Nenie la nun tiel ofta, nur por la momento kalkulita kaj sekve nemorala raba prilaborado havas pli malmulte lokon, ol ?e plantado de fruktoj. Tial la fruktoplantado devas influi noblige sur tiujn, kiuj sin okupas je ?i. Pli grandaj ankora? estas la moralaj rezultatoj de la for?etado de man?o vianda, kiu estas ja la unua kondi?o por la disvolvi?o de la plantado de fruktoj kaj legomoj, dank' al la per tio ?i forte pligrandigita bezono de nutra?o kreska?a. La akirado de viando estas neebla sen barbareco; ?i povas esti farata nur per mortigado de vivaj, sentantaj ekzista?oj, kiuj estis kreitaj por vivo, ne por morto. En ?iu senpartia, sentanta homo vivas abomeno al detruado de vivo, kaj nur la kutimo povas silentigi la internan vo?on, kiu krias al ni : ? ne mortigu! ? Multaj tabloj restus sen viando, se la mastrino de la domo devus mem mortigi barbare la beston. En neklara konscio de la nemoraleco de la bu?ado oni ja sen tio forpelis jam en malproksimigitajn bu?ejojn la scenojn de mortigado de bestoj, kiuj ne estas eblaj sen fluoj de sango, sen kompatinda kriado kaj agonio de la mortantaj bestoj, sen sangitaj vestoj kaj manoj de la bu?istoj. Riveroj da sango, kriado de mortantaj, odoro de putrado - kia kontrasto al la kor?ojiga vido kaj bonodoro de ?ar?ita fruktarbo a? de pure aran?itaj magazenoj de fruktoj! La ankora? ne malbonigita instinkto de la infanoj ne dubas, kion ?i devas elekti - sangan ?ifonon de mortinta besta korpo a? ridantan pomon, bongustan vinberon. Per la ?eso de grasigado kaj bu?ado tiel delikati?o de moroj estus necesa sekvo de la vasti?o de la vegetarismo. Ke la bestoj nin man?os, se ni ilin ne man?us (la ordinara rediro de la nevegetaranoj), ni ne devas timi; oni ja nur ekmemoru la grandan penon, kiun la brutedukisto havas kun la edukado de bu?aj bestoj. Balda? ekzistus nenia bruto, se neniu plu zorgus pri tio ?i. Kaj la laborado de la bestoj ja sen tio ?iam pli kaj pli estas anstata?ata per forto de ma?inoj, kaj anstata? la bu?ado la homoj balda? fordonus sin al la pli sana profesio de ?ardenisto, kiam ili vidus, ke tio ?i donas pli grandan profiton. Ke la homo tre bone povas ekzisti kaj esti tre forta de man?o kreska?a, e? se ?i estas kunmetita tre unuforme, tion ?i pruvas la milionoj da vila?anoj, kiuj nur malofte ricevas sur sian tablon peceton da viando kaj el kies mezo ja ?iam nova fre?a sango venas en la malsanemajn, sangomankajn familiojn de la urbo. La vila?anoj sekve senkonscie estas praktikaj vegetaranoj. Sed kiel ri?e oni povas kunmeti sian tabelon de man?oj, oni vidas el la sekvanta tabelo de kreska?aj nutra?oj, kiuj per ri?eco de sia enhavo ne lasas ion por deziri : 1) Fruktoj : kun kernoj, kun ostetoj, kun ?eloj, nuksoj, beroj, sudaj fruktoj; frukta?oj, kiel ekzemple fruktoj sekigitaj, fruktaj gelatenoj, marmeladoj, konfita?oj, fruktaj sukoj; oleo de olivoj, de nuksoj, de migdaloj, butero de kokosoj. 2) Grenoj : tritiko, sekalo, hordeo, aveno, rizo, maizo, poligono, spelto, milio k. t. p. en iliaj prilabora?oj en formo de faruno, grio, makaronoj, vermi?eloj, pano, baka?o kaj faruna?o de diversaj specoj. 3). Fruktoj ?eletaj : faboj, pizoj, lentoj, kiel anka? la faruno el ili. 4). Legomoj : radikaj, foliaj, trunketaj, floraj kaj fruktaj; fungoj, salatoj kaj supaj herboj. Fine oni devas ankora? montri, ke la kuirejo de vegetaranino estas esence pli simpla, ol la kuirejo vianda. En ?iuj tempoj memstaraj pensantoj levadis sian vo?on kontra? la mortigado de bestoj por la celoj de nia nutrado; e? tutaj popoloj, kiel ekzemple la pli altaj kastoj de la hindoj-buddistoj, uzas pro motivoj religiaj nur man?on kreska?an. Ke por la sindefendo la mortigo de al ni malutila besto estas permesata, e? ?uldo, tion anka? la vegetarano ne neas; en tiaj okazoj esta?o pli malalta devas cedi al esta?o pli alte organizita. Ni devus tro multe paroli, se ni volus priskribi pli detale la ?iuflankan efikadon de la vegetarismo. Ni devas nin kontentigi je la supre donitaj mallongaj rimarkoj kaj sendi la dezirantojn al la tre ri?a literaturo, kiu aperis rilate tiun ?i objekton. Kiu deziras ekkoni la objekton pli proksime, tiu povas venigi per ia librejo la katalogon de Max Breitkreuz en Berlino, de Theod. Grieben (L. Fernau) en Lejpcigo, do Hartung et Sohn en Rudolstatt, a? li turnu sin al ia el la kluboj vegetaranaj, kiuj ekzistas en ?iuj pli grandaj urboj.

La lingvo de ?inujo. En E?ropo oni ordinare pensas, ke en la tuta ?inujo oni parolas nur unu lingvon - la ?inan. Estas vero, ke la lo?antoj de Pekino, kiel anka? la lo?antoj de Kantono, ?an?ajo, Fut?ano a? Amojo parolas ?ine, sed de la dua flanko estas anka? vero, ke la plej granda parto de la lo?antoj de unu el la diritaj urboj povus kompreni la lo?anton de alia urbo ne pli bone, ol ekzemple la Berlinano la Londonanon a? la Parizano la Holandanon. La naturo de la diversaj dialektoj de ?inujo havas nenion komunan kun la ? patois ? a? la simpla ? dialekto de la ordinara vivo ? : ili estas parolataj de la plej altaj statoj, kiel anka? de la simpla popolo, de la instruituloj, kiel anka? de la malklera amaso, de la oficisto, kiel anka? de la ? kuli ?. La dialekto estas aparta lingvo, unu el la multaj kaj tre malsamaj inter si lingvoj, kiujn oni trovas en ?inujo. Estas vero, ke ili estas parencaj inter si kaj trovas sin inter si reciproke en tia sama rilato, kiel ekzemple la araba al la hebrea, sira kaj aliaj semitaj lingvoj, a? kiel la germana al la angla, holanda, dana, sveda k. t. p. Tiujn ?i multegajn ? dialektojn ? oni povus la? la ? Orient-Azia Blojdo ? dividi en la sekvantajn ok ?efajn klasojn : la Kantona, Hakka, Amoja, Svatana, ?an?aja, Ningpoa, Hajnana kaj Mandarina. El tiuj ?i lingvoj la lasta estas la plej juna; tio ?i renversas la tre vastigitan opinion, ke la Mandarina dialekto estas la lingvo de ?inujo kaj ke la ceteraj lingvoj estas nur dialektoj. La Kantona lingvo pli ol la Mandarina estas simila al la antikva lingvo de ?inujo, kiu estis parolata anta? ?irka? 3000 jaroj. La plej multe vastigita lingvo estas la Mandarina, kiu en tia a? alia formo estas parolata en dek kvar a? dek kvin el la dek na? provincoj, en kiujn ?inujo estas dividita. Malgra? la diversaj dialektoj oni povas per la lingvo Mandarina komprenigi sin ?ie, kie tiu ?i lingvo estas parolata. Se oni kalkulos, ke la lo?antaro de ?inujo estas 360 000 000, oni povas diri, ke ?irka? 300 000 000 el ili parolas la lingvon Mandarinan. ?iuj mandarinoj devas koni tiun ?i lingvon, kaj ?iuj, kiuj ?in ankora? ne parolas, devas ?in lerni. La aliaj lingvoj de ?inujo estas parolataj de pli malgranda nombro da homoj, tamen en ?ia okazo tiu ?i nombro estas ankora? sufi?e granda. Tiel ekzemple ?irka? 20 milionoj parolas la lingvon Kantonan en tiu a? alia formo. La enkonduko de unuforma lingvo en ?inujo anstata? la multegaj tiel nomataj dialektoj estas, almena? por la plej proksima tempo, ankora? nur revo. Anta? ?irka? 200 jaroj la imperiestro Kang-Hi ordonis aran?i por tiu ?i celo en diversaj partoj de la regno lernejojn, tamen la plano donis nenian rezultaton. Ke ?inujo en la estonteco havos ian unuforman lingvon, estas tamen tre kredeble, kaj la lingvo Mandarina kredeble fine fari?os la regna kaj nacia lingvo de la tuta ?iela Imperio.

Kiel elrigardas la norda poluso? La Amerika astronomo Jonson, supozante, ke la ekspedicio de Nansen havos sukceson, priskribas la aperojn, kiujn vidos la esplorantoj sur la norda poluso. Tiel, ekzemple, la taga lumo da?ros sen interrompo de la 21 de Marto ?is la 22 de Septembro, la tuta resta parto de la jaro konsistos el malluma nokto, simila al niaj a?tunaj noktoj. La steloj estos vidataj, sed Nansen ne vidos ilian levi?on nek mallevi?on. ?irka?e regos silento premanta. Poste en tiu ?i maro glacia komenci?os ventegoj kaj huraganoj. Inter senlima mallumo oni a?dos la bruadon de ventegoj, ?emojn, plorojn, kvaza? en la mondon en?iri?is ?iuj fortoj de la infero, kaj al ?io tio ?i la nokto mallumega, nigra, senfina . . . Sur la malfortan ?ipon premas de ?iuj flankoj montoj da glacio, sube estas maro kaj nenio pli. La ventegoj bruas kaj fajfas, la ?ipo krakas terure. Poste Nansen ekvidos naski?antan lumon, flaman brilon de matena ?ielru?o, anoncanta la venon de la suno. La ?ielo kovri?os per ora koloro kaj en la da?ro de tri monatoj iom post iom levi?ados la suno, kaj en la da?ro de la tri sekvantaj monatoj ?i mallevi?ados. Sed en la tuta da?ro de tiuj ?i ses monatoj estos konstante lume. Poste denove fari?os mallumo kaj nokto.

Rimedo kontra? ondegoj. En unu el la lastaj kunsidoj de la franca societo de savado de dronantoj estis montrita nova aparato, kiu kvietigas la ondegojn kaj konsistas el reto, plektita el facila sed fortika materialo. Tiu ?i reto efikas kiel oleo, kiu, kiel oni scias, havas la kapablon kvietigi la forton de la ondoj. La provoj, kiujn oni faris kun tiu ?i reto sub Quiberon, sur la spaco de 800 kvadrataj metroj, donis rezulta?ojn tiel bonajn, ke la franca ministro de maro difinis specialan komision, por esplori la efikadon de la reto sur la ondojn de maro.

El la historio de la grafologio. Jam longe oni anta?vidis la eblon diveni la karakteron de la persono el la karaktero de ?ia skribado. En la jaro 1602 la itala instruitulo Bilbo publikigis verkon : ? Pri la rimedo ekkoni la morojn kaj la ecojn de skribanto la? lia skribado ?. Lavater okupadis sin je tiu ?i sama objekto, sed nur en la komenco de tiu ?i centjaro (1806) la franco Johanno Hipolito Michon alkondukis tiun ?i arton, a? kiel aliaj diras, ? sciencon ? al sufi?a grado da perfekteco, donis al ?i certan formon kaj metodon. Nun ekzistas en Parizo Societo Grafologia (strato de Bonaparte N-ro 62); en la nombro de ?iaj honoraj prezidantoj sin trovas : Aleksandro Dumas (filo) kaj Mgr. Barbier de Montant; sub la redakcio de Varinard la societo eldonas monatan gazeton ? La Graphologie ?, kiu inter aliaj donas ? portretojn grafologiajn ?. Anta? nelonge la Luksemburga ju?istaro oficiale konfesis la ekzistadon de la grafologio, turnante sin al la redaktoro de la dirita gazeto en unu ju?a afero, en kiu ordinaraj kaligrafoj ne povis helpi. S-ro Varinard solvis bone la problemon. De tiu tempo la ju?o Luksemburga fari?is eterna abonanto de la ? Graphologie ?. Krom tiu ?i servo publika, la redakcio faras multajn servojn privatajn, divenante ekzemple al enamitoj pri la karaktero de iliaj idealoj, al bankieroj pri iliaj kontoranoj k. t. p.

Higieno de longevivado. D-ro Javal dissendis anta? nelonge serion da demandoj al multaj centjaraj maljunuloj, dezirante el iliaj respondoj kunmeti regulojn, kion oni devas fari, por longe vivi. ?irka? 50 personoj sendis al li respondojn. Ilia esenco estas la sekvanta : Man?ado simpla kaj sufi?a; precipe kreska?a; la plejparto de la centjaruloj tute ne uzadis alkoholon, kelkaj trinkis vinon. ?e la man?ado esti varme vestita; tabakon ne fumi. Estas strange, ke preska? ?iuj ili amas franda?ojn, ekzemple sukeron. Fine ?iuj senescepte sciigis, ke ili tra la tuta vivo kiel eble plej pene evitadis eksciti?ojn.

El Kalifornio. Kiel oni scias, Kalifornio apartenas al la lokoj tre ri?aj kiel per mineraloj, tiel anka? per produkta?oj de la regno kreska?a. La kreska?oj tie ofte distingas sin per tiaj grandegaj mezuroj, ke ni, e?ropanoj, tute ne povus ?in kredi. Tuj ?e la eniro en la montojn, en la loko Kalaveraso, sur la alteco de 1400 metroj super la nivelo de la maro, trovi?as angulo de arbaro, en kiu kolekti?is tuta familio da grandeguloj el la speco de la tiel nomataj ? mamontaj arboj ?. Grizaj, maljunaj, ornamitaj per nudaj bran?oj nur sur la pintoj, ili staras jam ne la unuan miljaron kaj estas ?irka?kreskitaj de densa musko. Flamaj floroj nesti?as en la fendoj de iliaj radikoj kaj sur la sulkita ?elo. La fre?a muska supra?o de la tero estas tre mola sub ili. Iliaj folietoj estas tre malgrandaj, kaj ilia korpo - la ligno - estas malmola, de ru?eta koloro, sed tre rapide nigri?as de la tempo. La plej granda el la Kalaverasa familio de tiuj ?i arboj, sub la nomo ? Maljuna arbo ?, jam pli ne ekzistas. Kiam ?i ankora? vivis, ?i havis la alton de 90 metroj kaj ?irka? 10 metrojn en la diametro. Anta? 40 a? 60 jaroj la e?ropaj enmigrintoj-kolonianoj ekvolis faligi tiun ?i arbon. ?u ?i malhepis al la konstruo de kolonio a? al trameto de vojo, ?u oni simple bezonis tiun arbegon por iaj laboroj, ekzemple por fari el ?i trabojn a? tabulojn, - fakto estas, ke la kolonianoj komencis ?in elhaki. Trasegi a? trahaki grandegulon, kiu havas 10 metrojn en la diametro, estas afero ne facila. Kian grandegan multegon da ekbatoj devis fari la malgrandaj hakiloj de la laborantoj ?is la atingo de la interna?o! Ili submordetus ?in tiel same, kiel mordetas la arbaraj skaraboj niajn betulojn, alnojn kaj pinojn. Sed la laboro de la kolonianoj iris pli rapide. Per grandegaj boriloj ili traboris la arbon en multaj lokoj, hakadis en la da?ro de ses semajnoj kaj fine ?in faligis. La arbo falis, kaj sur la supra?o de la fre?a ?tipo, kiun oni purigis kaj glatigis, estis konstruita - areno por dancoj! La a?on de la arbo oni difinis per la nombro de la tavoloj sur la ?tipo, kaj oni trovis, ke la arbo havis la a?on de 3000 jaroj! En la da?ro de tri semajnoj oni de?iradis de la subhakita grandegulo la ?elon; la ?elo havis la dikecon de 2/3 da metro kaj estis sendita al la ekspozicio en San Francisko. Ni montros ankora? unu ekzemplon de arbara grandegulo. Tio ?i estas la tiel nomata ? ?evala arbo ?, kiu mem falis kaj ku?as jam kelkajn centjarojn. ?ia grandega trunko havas inter la radikoj, kiuj estas elturnitaj eksteren, ?irka? 40 metrojn en la diametro, kaj en la malplena interna?o, en la spaco de 30 metroj, rajdanto sur ?evalo povas tute libere traveturi la tutan arbon trae! Kia nevidebla forto, kia ventego a? tertremo povis el?iri el la tero tian grandegulon, kies a?o dank' al la putreco kaj neklareco de la tavoloj ne povas esti difinita e? proksimume! Pri aliaj arboj de tiu loko ni diros nur kelkajn vortojn. Grandeguloj en tiu loko ekzistas multaj ankora? nun, kaj oni nomas ilin ?iun per propra nomo. Inter ili estas : ? Tri fratinoj ?, ?iu po 90 metroj de alto; ? Geedzoj ?, malmulte pli malgrandaj ol la ? Fratinoj ?. Ekzistas tuta ? familio ?, konsistanta el 26 arboj-kolosoj; la plej maljuna el ili - la patro - havis la alton de ?irka? 150 metroj; subputrinte kaj falinte, ?i rompi?is sur unu el siaj najbaroj en du partojn, kaj la pli malgranda el ili, havanta la longon de 90 metroj, ku?as sur la tero en nia tempo. [N. Ku?nir.]

Nova nutra kreska?o. Sur unu el la insuloj de Japanujo oni okaze eltrovis novan nutran kreska?on, al kiu oni donis la nomon ? Polygonum Saghalae ? de la nomo de la insulo Sagalo, sur kiu oni ?in eltrovis. ?i distingi?as per kreskado tiel rapida, ke en la da?ro de tri ?is kvar monatoj ?i atingas la altecon de 2 metroj kaj kovri?as per grandegaj folioj, kiuj prezentas bonegan man?on por la bruto. Unu arbeta?o de tiu ?i kreska?o ombras la spacon de tri kvadrataj metroj, kaj la tuta maso da folioj de unu arbeta?o pezas 30 kilogramojn. La trunko kaj ?iuj aliaj partoj de la kreska?o enhavas en si multe da amelo kaj aliaj nutraj ?tofoj. Tiu ?i kreska?o, kiel montris la unuaj provoj, ne postulas penan edukadon. Anta? nelonge kelkaj arbeta?oj estas elsenditaj Francujon, kie oni intencas fari provojn de ?ia plantado en granda mezuro.

Konservado de vivaj fi?oj. Oni scias, ke kelkaj specoj da fi?oj enfosas sin por la vintro en ?limon kaj restas en ?i en la stato de plena rigidi?o. La ?inoj turnis atenton sur tiun ?i fakton kaj, apogante sin sur ?in, elpensis spritan rimedon por konservado de vivaj fi?oj. La kaptitan fi?on ili tuj ?irka?kovras per malseka argilo kaj ka?as ?in en glaciejo. Post kelkaj, e? post dek monatoj la tiel konservita fi?o, enlasita en akvon, revivi?as. En tia maniero la pli ri?aj ?inoj konservas en siaj glaciejoj grandajn provizojn da vivaj fi?oj. Tamen ne ?iujn specojn da fi?oj oni povas konservi en tia maniero.

Kolonio komunista de A?straliaj elmigrantoj estas nun fondata en Paragvajo. Multaj personoj kune kun siaj familioj forlasis sian landon kaj formigris en la novan patrujon. La Belga konsulo en Buenos-Ayres sendis al sia registaro la sekvantajn sciigojn pri tiu ?i kolonio : La registaro de Paragvajo fordonis al la kolonianoj por ?iam spacon da tero, kiu okupas 40 mejlojn kvadratajn kaj ku?as sur la norda bordo de la rivero Tebikuara, en la interspaco de 6 mejloj de la fervojo Villa Rica. ?is la jaro 1894 devas lo?i?i tie 400 familioj en la nombro de 2000 personoj. La profitoj, kiuj estos atingataj per komuna laborado, devas ?iujare esti dividataj inter ?iuj plena?aj personoj, tiel viroj, kiel anka? virinoj. La kolonio estos regata de direktoro kaj de aldonitaj al li konsilanoj. ?iuj plena?aj lo?antoj de amba? seksoj havas la rajton de vo?donado. La lernejoj kaj malsanejoj estos tenataj je la kalkulo de la komunumo. ?iuj religioj havas egalajn rajtojn, kaj ?iu familio povas havi religion, kiun ?i volas. La societo posedas sufi?ajn rimedojn, por atendi 1 l/2 jarojn la unuan rikolton de la kampoj. La spaco da tero, donita de la Paragvaja registaro estas tre fruktoporta, sed arbara kaj postulanta multe da prepara laborado.

La deveno de la kiso. La konata itala instruitulo Lombroso publikigis en la ? Nouvelle Revue ? artikolon pri la deveno de la kiso. La? lia opinio ?iuj popoloj sova?aj kaj e? duone-civilizitaj, enkalkulinte anka? la Japanojn, ne vidas en la kiso simbolon de amo. Tiel same anka? la Novo-Zelandanoj, Somalisoj, Eskimosoj k. t. p. Inter kelkaj popoloj oni ne diras : ? kisu min ?, sed ? flaru min ?. Lombroso diras, ke la kiso naski?is iom post iom kaj havas sian komencon en la akto patrina, t. e. en la nutrado de la brustaj infanoj de ilia patrino. ?is nun kelkaj virinoj-patrinoj en tia maniero dorlotas siajn infanojn. Tiu ?i moro estas precipe disvastigita inter la lo?antoj de la insuloj Fid?i. Ili ne havas vazojn por trinki, kaj la homoj trankviligas tie sian soifon rekte el la rivereto, per helpo de tubeto, kaj la infanoj tie mortus de soifo, se la patrinoj ne trinkigadus ilin per enver?ado al ili akvon en la bu?on el sia propra bu?o. En la poemoj de Homero kaj Heziodo ne estas dirita e? unu vorto pri la bu?o nek pri la kiso en senco de seksa amo, tie estas parolate pri ili nur kiel pri kareso patrina. Tiel ekzemple Hektoro en la sceno kun Androma?o tute ne kisas sian edzinon, sed nur karesas ?in per la mano. Nenio anka? estas dirita pri kiso en la rakontoj pri Venero kaj Marso, pri Uliso kaj Kalipso, Uliso kaj Circeo, Pariso kaj Heleno a? Hero en la XIV kanto de Iliado. Ne ekzistas tie e? unu epiteto, kiu karakterizus la bu?on de Heleno, Androma?o, Brizeido, Kalipso a? Circeo. En la antikvaj Hindaj poemoj Lombroso ne trovis e? postesignon de kiso erotika. ?io tio ?i montras, ke en tiuj tempoj ?i ne ekzistis, sed naski?is nur en la tempo de pli granda disvolvi?o de la civilizacio.

Memvola vivisekcio. Du Amerikaj kuracistoj anta? nelonge publikigis en la gazeto ? New-York Herald ? originalan anoncon, en kiu ili proponas 5000 dolarojn da rekompenco al la persono, kiu konsentus, ke oni faru al ?i operacion, konsistantan en farado de truo en la stomako kaj fermado ?in poste per vitro, por farado de esploroj super la funkciado de la stomako. Al tiu ?i propono alsendis sian konsenton 142 homoj, precipe laboristoj. La ? feli?a elektito ? fari?is unu atleto, kiu ne havis sukceson en la cirkoj.

Sekigado de mar?oj. Malgra? la grandegaj spacoj da ankora? ne okupita prilaborebla tero, la Amerikanoj jam frutempe pensas pri akirado de novaj pecoj da tero. En la ?tato Georgio oni komencis la sekigadon de grandegaj mar?oj, kiuj ?is nun estis nur la loko de lo?ado de aligatoroj kaj aliaj akvaj bestoj. Unu ?efa kanalo kaj multo da kanaloj paralelaj flankaj liberigos de sub la akvo spacon da 250 000 hektaroj da tero. Ekster tio ?i funkciados, kiel ordinare en Ameriko, ma?inoj vaporaj, pumpantaj la akvon en la kvanto de 135 000 litroj en minuto. Sub la tavolo da ?limo kaj sur la nemultaj insuletoj de la mar?o oni jam trovis sendubajn postesignojn de ekzistado de la antikvaj lo?antoj de Ameriko en tiu ?i loko. La ar?eologoj promesas al si ri?an rikolton, kiam la in?enieroj finos la laborojn senakvigajn.

Nova diamanto. La gloro de la Kohi-Noor, Regento, Orlovo kaj aliaj eksterordinare belaj kaj grandaj diamantoj devas nun pali?i anta? la diamanto-grandegulo, kiun oni anta? nelonge trovis en la suda Afriko, en la libera regno Oran?o, en la loko Jagersfontein. La 30-an de Junio de la jaro 1893 unu kafro, interparolante kun la observanto de laboro, rimarkis, ke proksime io lumas sur la tero. Li kovris la lumantan objekton per la piedo, kaj kiam la observanto foriris li elfosis grandegan ?tonon, havantan la alton de ?irka? 8 centimetroj kaj la lar?on de ?irka? 5 centimetroj. ?ia pezo estas 971 karatoj. ?ia prezo superas ?ion, kion oni ?is nun pagadis por diamantoj. La kafro poste mem fordonis ?in al la entreprenanto; li ricevis por ?i 150 funtojn da sterlingoj, ?evalon kaj selon kaj revenis hejmen forte feli?a. Estas interese, ke ia societo farmis la tiean fosejon kun la rajto a?etadi la? pezo en karatoj ?iajn ?tonojn, suprajn, malsuprajn kaj indiferentajn; la kontrakto fini?is la 30-an de Junio de tiu ?i jaro, kaj tiu grandega diamanto estis preska? la lasta ?tono, kiun oni trovis en tiu ?i tago. Al la posedantoj oni proponis jam por ?i 1 500 000 frankojn, sed kelkaj pensas, ke la prezo atingos la sumon de 15 000 000. La ?tono havas koloron blanka-bluan kaj estas preska? tute pura. Sur ?i trovi?as malgranda nigra makuleto, pri kiu oni pensas, ke ?i malaperos post la facetado. Nun la ?tono sin trovas en Londono.

Timo. En unu el la Amerikaj bestejoj oni faris anta? nelonge provojn, por konvinki?i, en kia grado estas vera la proverba timo de leonoj, tigroj, elefantoj kaj aliaj grandaj bestoj anta? simpla muso. Anta?e oni enlasis muson en la ka?on, en kiu sin trovis du grandegaj leonoj; tiuj ?i forsaltis kun timego, terure kriante kaj penante eli?i el la ka?o. Iom post iom ili trankvili?is tiom, ke ili ?irka?flaris la gaston kaj poste jam turnis sur lin nenian atenton. Tiel same tenis sin granda re?a tigro. Elefanto tremis de teruro kaj maltrankvile movadis la rostron; sed lia dresita kolego kun plej malvarma sango dispremis la gaston per la piedego. Hienoj kaj lupoj, rigardante la aferon pli praktike, sufokis tuj la ratojn kaj musojn, kiujn oni enlasis al ili en la ka?on.

Viroj kaj virinoj. Profesoro Bucher el Lejpcigo elkalkulis la rilatan nombron de la viroj kaj virinoj en E?ropo. Montri?as, ke, esceptinte Grekujon, Italujon kaj la regnojn Danubajn, inter la 300 milionoj da lo?antaro en E?ropo sin trovas 4 1/2 milionoj pli da virinoj, ol da viroj. La plinombreco de la virinoj estas la plej forte disvolvita en la a?o, kiu estas la plej responda por edzi?o, nome en la a?o de 20 ?is 30 jaroj; la plej rimarkebla ?i estas en la urboj, precipe en tiuj urboj, kie staras tre malgrandaj garnizonoj, ekzemple en Svisujo a? Skandinavujo. En Portugalujo kontra? 1 000 viroj estas 1 091 virinoj, en Norvegujo 1 090, en Polujo 1 076, en Anglujo 1 060. Berlino havas kontra? ?iuj 1 000 viroj 1 080 virinojn, Dresdeno 1 113, Frankfurto sur Majno 1 123. La ka?zo de tiu ?i plinombreco estas la pli granda mortado de knaboj en la a?oj su?ula kaj infana.

Internacia universitato por memlernuloj. En la Amerika ?tato Nov-Jorko, sur la bordo de la lago Chautauque, trovi?as la universitato por memlernuloj, konata en Ameriko sub la nomo C. L. S. C. (Chautauque Literary and Scientific Circle). Tiu ?i universitato estis fondita en la jaro 1867 de la Amerikano D-ro Vincent. La unua penso de la organizatoro estis : doni la eblon al pli maljunaj homoj plenigi la mankojn, devenantajn de nepreciza lerneja edukado a? de tro frua ?esi?o de tiu ?i edukado, sed en tia maniero, ke la lernado ne alportu malhelpon al la ?iutagaj devoj kaj okupoj de la lernantaj homoj. La por tiu ?i celo fondita rondo estas ?is nun la ?efa akso de la societo C. L. S. C. Organizata memlernado ?ajne estas ideo ne nova, sed nova estas la sistemo de d-ro Vincent de popularigado de sciencoj inter personoj pli maljunaj kaj lo?antaj malproksime de centro de civilizacio. En Bostono ekzistas jam rilate de longe societo sub la nomo ? Study at Home Society ?, kiu por du dolaroj jare alsendadas al la interesatoj instrukciojn kaj bonegajn konsilojn tu?ante la metodon de memedukado per legado; ?ajnus, ke tia societo respondas tute al sia celo; sed ? Study at Home Society ? havis en la jaro 1886 nur 2 000 membrojn, dum C. L. S. C. posedis ilin 60 000!

D-ro Vincent mem estis devigita de diversaj malfeli?aj cirkonstancoj forlasi en la a?o de 20 jaroj la kolegion kaj fari?i Metodista predikisto; tial, sciante, per kia malfacila maniero oni akiras en pli malfrua a?o la necesajn scia?ojn, li el la tuta koro beda?ris tiujn, kiuj iras sur tiu vojo; la penson helpi al ili li portadis en si tra 25 jaroj, kaj nur en la jaro 1867, trovinte en la persono de L. Miller efikan kunlaboranton, li sian penson transformis en fakton. La pretan materialon la organizatoroj trovis en la societo ? Teachers Retreat ?, kiu ?is nun ekzistas en Chautauque. La membroj de la dirita societo, instruistoj de diman?aj lernejoj de Metodistoj, kunvenas en Chautauque en somero por trisemajna kunestado, por priparoli siajn demandojn kaj trovi novajn rimedojn, por ri?igi siajn sciojn. Uzinte tiun ?i materialon, d-ro Vincent kaj Miller kreis la universitaton en la plej simpla formo, intencante perfektigadi ?in la? alvenontaj bezonoj kaj demandoj. La sukceso estis tre granda. La nova plano de universitato estis publikigita en la jaro 1878, kaj tuj ali?is al la societo 700 personoj. La kredo je luma estonteco estis granda kaj la entuziasmo eksterordinara : kiam la membroj revenis el Chautauque hejmen kaj rakontis al la amikoj kaj konatoj pri la nova entrepreno, ?uti?is tuj petoj pri akcepto en la societon de plej diversaj flankoj de la lando. Tiel en la fino de la jaro 1878 la societo posedis jam 8 000 membrojn, en 1885 la nombro de la membroj estis 35 000, kaj kun ?iu jaro la nombro de la membroj rapide kreskas. La membroj estas dis?etitaj en urboj, urbetoj kaj vila?oj de la Unuigitaj ?tatoj, Kanadujo, Meksikujo, Anglujo, Svisujo, Italujo, Hindujo kaj aliaj landoj.

Por fari?i membro de C. L. S. C. estas nur necese sciigi pri sia deziro per letero la sekretarion de la societo, kun aldono de 50 centimoj en signoj de po?to; tiu ?i malgranda sumo, alportita de la membro unu fojon por jaro, servas jam por elspezoj de korespondado, sendado de programoj, tabeloj da demandoj k. t. p. La sekretario, ricevinte la leteron de kandidato, sendas al li presitan tabelon da demandoj, petante efektive veran respondon. La demandoj estas sekvantaj : 1) kia estas via nomo; 2) adreso; 3) ?u vi estas fra?lo, fra?lino a? edzigita; 4) via a?o; 5) se vi estas edzigita, kiom da vivantaj infanoj vi havas; 6) je kio vi vin okupas; 7) kia estas via religio; 8) ?u vi estas decidita oferi 4 jarojn, por trairi la kurson de lernado; 9) ?u vi promesas oferadi 4 horojn ?iusemajne por legado de rekomendotaj al vi libroj; 10) ?u vi povas aldoni al tiuj ?i 4 horoj ankora? iom da tempo, kaj kiom nome? Profesoroj, esplorinte la respondojn de la interesato, sendas al li katalogon de libroj, kiujn li devas legi en la da?ro de unu jaro. La nombro kaj enhavo de la libroj estas tia, ke oni povas ilin tralegi en unu jaro, uzinte por tio ?i ?irka? 40 minutojn ?iutage. Por la rekomendataj libroj ne ekzistas ia gradigado, tiel ke studanto de la unua kaj kvara jaroj legas ofte tiujn samajn verkojn. Ekzemple por la jaro 1884/5 la universitato rekomendis la sekvantajn kelkajn verkojn : ? Historio de Grekujo ? de Burns; ? Arto de elokventeco ? de Toundsend; ? Historio de la reformacio ? de Heret; ? Ciro kaj Aleksandro de Macedonujo ? de Abbot; ? La karaktero de Jezo ? de Beschnel; ? ?emio ? de prof. Apilton; ? Facilaj lecionoj de biologio de la bestoj ? de Uyeyt; ? Esploroj pri la kulinara scienco kaj arto ?, ? Priskribo de la antikva greka vivo ?, ? Mitologio greka ? kaj diversajn aliajn librojn kaj gazetajn artikolojn. ?ajne tia sistemo ne havas sencon, ?ar al persono, kiu komencas legi, ne sole estas malfacile bone konati?i kun la legita objekto, sed li devas ankora? anta? ?io lerni legi la pli gravajn verkojn. Sed tiun ?i sistemon oni klarigas per tio, ke ekster la komuna kurso la plimulto da membroj, pasinte la unuan a? duan jaron, ordinare jam ricevas deziron studi ian specialan bran?on de scienco. Tre multaj membroj studas samtempe la specialan kurson de seminario por instruistoj. Al ?iu membro la sekretario de la universitato sendas ?iujare krom la katalogo de komuna kurso anka? la katalogojn de specialaj verkoj, senpagan gazeton ? Alma mater ? kaj multon da diversaj gravaj kaj interesaj katalogoj, bro?uroj kaj dokumentoj. La libroj, kiuj konsistigas la instruan materialon, kostas por jaro ?irka? 7 dolarojn (en librejoj 15 dolarojn). La malkarecon de la libroj d-ro Vincent atingas per la sekvanta rimedo : li turnas sin al libreja firmo kun la demando, ?u ?i ne donus rabaton, se ?i por tio ?i ricevos la garantion, ke ?i disvendos la donitajn librojn en la nombro de 20-30 miloj da ekzempleroj; kompreneble la firmo konsentas, ?ar ?ia profito estas tiam tre granda; e? ne-membroj, scii?inte, kiujn verkojn la universitato rekomendis, a?etas ilin en granda nombro. Por la specialaj verkoj la membroj devas anka? elspezi 6-8 dolarojn ?iujare, sed tiujn ?i ili ricevas anka? por rabatita kosto. La plimulto da membroj, lo?antaj profunde en la provinco, estas devigitaj a?etadi ?iujn verkojn kaj lerni mem, dum aliaj, lo?antaj en urboj, pruntas la necesajn librojn el bibliotekoj, a? unu de alia, kaj ofte ili kreas specialajn klubojn, kie ili kunvenas, por priparoladi kaj klarigadi la legitan objekton. Membroj, kiuj distingas sin per scienco a? specialeco, ekzemple in?enieroj, instruistoj, kuracistoj, pastroj k. c. donas senpage la respondajn klarigojn kaj konsilojn al la membroj, kiuj lernas ilian specialecon.

En la fino de lerna jaro ?iu membro ricevas longan tabelon da demandoj, kiujn li devas respondi, se li deziras posedi ateston de C. L. S. C. La demandoj, malgra? la ?ajna komplikiteco, ne prezentas tamen ian malfacilecon, se la studanto efektive atente legis la donitan verkon. Bonaj 85 por 100 respondoj sufi?as, por elteni la ekzamenon kaj ricevi ateston. Tia ekzameno ne estas ekzameno en la propra senco; al la membroj e? estas permesite la pli malfacilajn respondojn ?erpi el libroj; sed ili devas esti esprimitaj per propraj pensoj kaj vortoj de la studanto. La societo opinias : nia celo estas posedi la eble plej grandan nombron da membroj, sed ne doni ka?zon por malplii?ado de ili; severaj do ekzamenoj timigas nur tiujn membrojn, kiuj pleje nian helpon bezonas; cetere regulaj ekzamenoj estas e? neeblaj pro tiu ka?zo, ke multaj membroj trovi?as malproksime kaj alveni ne povas. Tamen ekzistas en Chautauque tiel nomata ? somera popola universitato ?. Tiu ?i nomo ne estas preciza, ?ar la lerna jaro limas sin per 10 monatoj kaj la somera kunveno sur la bordo de la lago Chautauque servas sole kaj propre por spirita ripozo, ferioj, plu por finado de la lerna jaro kaj por disdono de diplomoj al tiuj membroj, kiuj trovas eblon alveni en Chautauque. Tiel la nombro de ?iuj finintaj la kurson ne prezentas sin tie en plena kompleto. Ekzemple en la jaro 1885 finis la kurson 1 600 personoj, tamen alvenis en Chautauque nur 600. Sed la nombro de la personoj flankaj, kiuj en 1885 vizitis en somero Chautauque'on estis 75 000!

La lago Chautauque, havanta longon de 20 anglaj mejloj, ku?as sur la alteco de 1 400 futoj super la nivelo de la Atlanta Oceano, en malproksimeco de 9 mejloj de la lago Erie, kaj estas ?irka?ita de arbaroj, montoj, kun pura, fre?a aero. En la jaro 1878, kiam d-ro Vincent fondis la someran universitaton, Chautauque okupis 150 akrojn da bela tero, sed trovis sin en tre praa stato. La alvenintaj membroj devis lo?i en transportaj tendoj. Post 4 jaroj Chautauque posedis jam hotelon por 500 personoj kaj multegon da domoj. En la da?ro de la supre diritaj du someraj monatoj en Chautauque estas granda movado. Per vapor?ipoj kaj fervojoj alvenas sen?ese novaj homoj el plej diversaj punktoj de la Unuigitaj ?tatoj kaj Kanado. Krom la membroj alveturas multego da gastoj. La vizito en Chautauque apartenas jam al la bona tono. Tiel en la jaro 1880 estis tie Garfield, la universitaton vizitis anka? generalo Grandt, kaj la? lia ekzemplo sekvis generalo Lohan en 1885, tiam ankora? kandidato por vic-prezidanto.

Por akiri prozelitojn, la societo faras, kion ?i povas, ligante utila?on kun diversaj agrabla?oj. En la da?ro de la tutaj 2 monatoj, kelkajn fojojn en tago, oni povas tie a?di diversajn publikajn parolojn kaj lecionojn. ?iu povas havi vo?on; en la intertempo inter la paroloj oni produktas artajn fajrojn, ilumina?ojn. Artistoj ludas koncertojn, oni donas spektaklojn, oni entreprenas procesiojn, promenadojn sur la lago per en vespero lumigitaj ?ipetoj, k. t. p. Precipe la publikaj paroloj havas altirantan forton. La societo por tio ?i invitas parolantojn kun nacia a? internacia gloro; la plejmulto de tiuj ?i talentaj publikaj paroloj havas por objekto E?ropon, Azion kaj Afrikon. En la jaro 1885 inter aliaj objektoj la sekvantaj personoj parolis pri la sekvantaj objektoj : Syman Abbot parolis pri la homa naturo; d-ro S. J. M. Eaton - pri la planoj de konstruo de la piramidoj de Egiptujo; A. M. Fairbaern, prezidanto de la Airedale College en Anglujo - pri la historio de la filozofio, pri John Locke, pri H. Spencer, pri J. Bright, pri Comte kaj la pozitivistoj; d-ro Finch - pri la uzado de brando; Julius N. Seelye, prezidanto de la Amherst College - pri la potenco de la ideo, k. t. p. En la jaro 1886 grandan rolon tie ?i ludis la oriento, pri kiu parolis : Babn Keshub Chandra, Ram Chandra Bose kaj Sau Ah Brah.

La specialajn sciencojn kaj artojn oni povas studi en la da?ro de la 4-jara komuna kurso a? poste. Tamen en la jaro 1884 la societo organizis la unuan specialan fakultaton, konsistantan el profesoroj, kiuj guvernas per korespondado; la profesoroj plenumas siajn devojn en la loko de ilia lo?ado, kaj unu fojon en jaro ili alveturas en lokon difinitan por ekzamenoj; la studantoj do ?erpas klarigojn kaj sciencan helpon ?e specialistoj, kiuj trovi?as tie, kie la studantoj lo?as. La sekvanta eltiro el la cirkulero de la profesoroj klarigos la celon de tiu ?i universitato : ? Oni kreas universitaton, por doni la eblon atingi pli altan kaj praktikan eduki?on al tiaj junaj homoj de amba? seksoj, kiuj ne povas forlasi la domon, por vizitadi kolegion, kiuj estis devigitaj forlasi universitaton, a? kiuj deziras plenigi siajn sciencajn mankojn. La progresoj en la lernado kaj la grado de la akiritaj scioj estos metitaj al severa esploro per skriba ekzameno ?e alesto de senpartiaj kaj konformaj atestantoj. ?

En la jaro 1886 la universitato posedis jam 9 specialajn fakultatojn : akademion de la greka kaj latina lingvoj, kolegion de novaj lingvoj, fakultaton de matematiko, de historio, de literaturo, kurson de mikroskopio, kurson teologian, kurson de retoriko kaj de ?emio. En la jaro 1887 oni malfermis : fakultaton de fiziko kaj natur-historio, fakultaton de filozofio kaj logiko, instituton de orientaj lingvoj, lernejon de industriaj sciencoj, kiu enhavas en si telegrafiadon, konstruadon kaj diversajn fabrikadojn, lernejon de komerco kaj de praktikaj aferoj (Business and practical affairs), lernejon de agronomio, de belaj artoj, de aferoj ekleziaj, muzikan kolegion, instituton de in?enieroj de montolaboroj, pontoj kaj vojoj, antropologian fakultaton por anatomio, flziologio, higieno, psi?ologio kaj sociologio.

Persono, kiu deziras esti akceptita en la nombron de la studantoj, enportas krom 5 dolaroj de enskribi?o ankora? 10 dolarojn por la universitato kaj 3 dolarojn kiel aldono, se li deziras studi kune du specialajn sciencojn. Oni supozas, ke studanto povas lerni la kurson de latina kaj greka lingvoj, uzante en la da?ro de 4 jaroj po unu horo ?iutage, sed ankora? li povas unu horon oferi por studadi samtempe la matematikon. ?iuj temoj kaj ekzercoj estas korektataj de la profesoroj kaj resendataj al la studantoj.

Mi finis. Imagu al vi, kara leganto, ke la dirita universitato posedas tian ilon, kia estas la lingvo Esperanto . . . La komentarioj ne estas necesaj.

Jan Janowski.

* * *

FINGRA KALENDARO

Originale verkita de J. Grohn, privata instruisto.

Rigardu tiun ?i figuron, kiu prezentas la montran fingron de la maldekstra mano,

sur kiu la lokoj de fleksoj kaj la fineto de la fingro estas signitaj per sep literoj A, B, C, D, E, F, G. Tiuj ?i sep punktoj prezentas la sep tagojn de semajno. ?iu devas sur sia propra fingro signi tiujn ?i punktojn en penso per tiuj ?i sep literoj kaj en tiu sama ordo, kiel ni vidas sur la figuro.

Anta? ol ni iros pli malproksimen, ni devas bone lerni parkere la sekvantan frazon sisteman, sen kiu oni ne povas uzi nian fingran kalendaron :

Alta Dia dono,

Granda ben', espero!

Gvidu ?ion firme

Al dezira fino.

Tiu ?i frazo estas kunmetita el dekdu vortoj, kies unuaj literoj montras al ni, de kiu punkto sur la fingro ?iu monato komencas kalkuli siajn tagojn.

Jen estas la sistemo monata :

1a monato (Januaro) komencas de la punkto A (Alta)

2a - (Februaro) - - D (Dia)

3a - (Marto) - - D (dono)

4a - (Aprilo) - - G (granda)

5a - (Majo) - - B (ben')

6a - (Junio) - - E (Espero)

7a - (Julio) - - G (gvidu)

8a - (A?gusto) - - C (?ion)

9a - (Septembro) - - F (firme)

10a - (Oktobro) - - A (al)

11a - (Novembro) - - D (dezira)

12a - (Decembro) - - F (fino).

Se vi volas scii, kial la sistemo monata devas esti difinita tiel kaj ne alie, kalkulu sur la punktoj de la fingro kaj vi vidos, ke se la monato Januaro, havanta 31 tagojn, komenci?as de la punkto A (Alta), ?i fini?as sur la punkto C; la dua monato, Februaro, havanta 28 tagojn (en jaro simpla) komenci?as de la punkto D (?ar la 31a de Januaro estis c) kaj fini?as sur C; la tria monato, Marto, komencas kalkuli siajn tagojn de la punkto D, k. c. (Pri superjaro, t. e. jaro 366-taga ni parolos poste.)

Rimarko. ?e kalkulado ?irka? la fingro oni povas facile vidi, ke la datoj 8, 15, 22 kaj 29 de ?iu monato ?iam falas sur tiun saman punkton, de kiu la monato komenci?as.

Ekzemplo 1. De kiu punkto komenci?as Aprilo? - Solvo : Aprilo, la kvara monato, komenci?as de la punkto, kiu estas signata per la unua litero de la kvara vorto de la frazo (G).

Ekzemplo 2. Sur kiu punkto sin trovas la 5 de Novembro?

- Solvo : Al Novembro, la dekunua monato, respondas la dekunua vorto de la frazo (Dezira) kaj tiel la punkto D estas la unua, E la dua, F la tria, G la kvara kaj A estas la kvina tago de Novembro.

Ekzemplo 3. Sur kiu punkto sin trovas la 23 de Junio? - Solvo : Al Junio, la sesa monato, respondas la sesa vorto de la frazo (Espero) kaj tiel la punkto E estas la 1, 8, 15 kaj 22 kaj F estas la 23 tago de la monato Junio.

Nun ni vidos, kiun nomon de tago semajna ?iu punkto de la fingro devas havi :

Ekzemplo 4. Ni elser?u la punkton de la hodia?a tago, supozante, ke hodia? estas ?a?do la 8 de Majo de la jaro 1890. (Rimarko. Kiu lernas tiun ?i kalendaron, ne devas sin teni je nia supozita tago, nombro kaj monato, ?ar estos pli klare kaj pli kompreneble, se li prenos por ekzemplo la daton kaj la nomon de tiu tago, en kiu li lernas, kaj solvos sian ekzemplon konforme je la sekvanta solvo). - Solvo : Al Majo, la kvina monato, respondas la kvina vorto de la frazo (Ben'), kaj tiel la punkto B estas la 1 kaj la 8 de Majo; kaj ?ar ni scias, ke tiu ?i tago estas ?a?do, ni facile konkludas, ke la punkto B estas ?a?do, C - vendredo, D - sabato, E - diman?o, F - lundo, G - mardo kaj A - merkredo. Tiuj ?i nomoj de tagoj restas por la punktoj por tiu ?i tuta jaro 1890.

Rimarko. Por ne ?ar?i la memoron, estas sufi?e nur memori la punkton de diman?o, kaj el la anta?iranta solvo ni vidas, ke por tiu ?i jaro (1890) la punkto E estas la diman?o.

En la sekvanta jaro la nomoj de la tagoj transiras sur la anta?irantajn punktojn, kaj ?i fari?as pro jena ka?zo : se la simpla jaro havus nur precize 52 semajnojn, ?i komenci?us de la punkto A (en nia jaro - merkredo) kaj fini?us sur la punkto G (mardo), kaj la estonta jaro komenci?us ree de A kaj la tagoj por la punktoj restus tiuj samaj sen ?an?o; sed beda?rinde la jaro ekster 52 plenaj semajnoj havas ankora? unu superfluan tagon, sekve ?i ne povas fini?i sur la punkto G (mardo), sed ?ia fino estos A (merkredo) kaj la estonta jaro devas komenci?i de la sekvanta tago (?a?do), sed ne de la sekvanta punkto B, ?ar la sistemo monata postulas por la monato Januaro la punkton A (Alta). Por konsentigi tiujn ?i du postulojn (ke la estonta jaro komenci?u de la punkto A kaj de ?a?do), oni devas diri, ke kun la komenco de nova jaro la ordo de la nomoj de tagoj por la punktoj de la fingro ?esi?as kaj komenci?as nova ordo, tio estas : la punkto A akceptas la nomon de la tago, kiun la punkto B ?is tiu tempo havis. Sekve, vidante ke en tiu ?i jaro 1890 B estas ?a?do, ni scias, ke kun la komenco de la estonta jaro A estos ?a?do kaj la punkto diman?a anstata? E en la estonta jaro estos D.

Nun estas anka? facile kompreni, ke por la 29a tago de Februaro en superjaro devas veni tia sama ?an?o de la nomoj de tagoj por la punktoj de la fingro. Nia sistemo kalendara estas verkita por jaro simpla, en kiu la monato Februaro havas nur 28 tagojn kaj tiel, komenci?ante sur la punkto D, tiu ?i monato fini?as sur C kaj la sekvanta monato Marto komenci?as de la punkto D. Sed ?ar en superjaro Februaro havas ankora? unu tagon, sekve ?i ne povas fini?i sur C, sed devas fini?i sur D kaj la sekvanta monato devas komenci?i de la sekvanta tago, sed ne de la sekvanta punkto E, ?ar la sistemo monata postulas por la monato Marto la punkton D. Sekve ni vidas, ke por konsentigi tiujn ?i 2 postulojn (ke la monato Marto komenci?u de la punkto D kaj de la sekvanta tago), ni devas diri, ke en la komenco de Marto la anta?a ordo de la nomoj de tagoj por la punktoj sur la fingro ?esi?as kaj en la komenco de Marto en superjaro la punkto D akceptas la nomon de la tago, kiun la punkto E ?is tiu tempo havis. Sekve, transirante de jaro simpla en sekvantan superjaron, ni havas 2 ?an?ojn de la nomoj de tagoj por la punktoj : unu fojon por Januaro kaj Februaro kaj la duan fojon por la lastaj 10 monatoj. Tiel en tiu ?i jaro 1890 la diman?o estas sur la punkto E, en la estonta jaro 1891 ?i estos sur D kaj en la superjaro 1892 la diman?o estos sur C por la unuaj du monatoj kaj sur B por la lastaj dek; tio estas : la nomoj de tagoj sin ?ovas posten en returnita ordo de la alfabeto.

Rimarko. El tiu ?i klarigo estas facile kompreni, ke se oni volas ser?i ian tagon en pasinta tempo, oni devas ?ovi la nomojn de tagoj por ?iu jaro en rekta alfabeta ordo : tio estas, se en tiu ?i jaro 1890 la punkto diman?a estas E, sekve en la pasinta jaro 1889 ?i estis F kaj en 1888 (superjaro) la punkto diman?a estis G por la lastaj dek monatoj kaj A por la unuaj du monatoj k. c.

?iuj ?is nun donitaj reguloj montras al ni, kiel trovi la tagon, se oni scias la nombron en la monato (la daton); nun kiel oni trovos la daton, se oni scias la tagon? Ekzemple : hodia? estas vendredo en Oktobro, - kian daton ni donos al tiu ?i vendredo, sciante, ke ?iu tago ripeti?as kvar a? kvin fojojn en la monato?

Tiel sciu : se iu en la da?ro de longa tempo ne rigardis la daton, tiu anka? el presita kalendaro ne scios la daton por la demandata tago, ?ar la kalendaro al ni ne povas diri, kiu vendredo en Oktobro ?i estas; sed se li memoras, ke en unu el la lastaj tagoj ni havis ekzemple la na?an de Oktobro, tiam al li estos facile reser?i tiun ?i daton sur la fingro kaj poste trovi la plej proksiman vendredon. En tia okazo ni divas : Oktobro, la deka monato, komenci?as sur la punkto, kiu estas signata per la unua litero de la deka vorto de nia frazo (Al), t. e. : A estas la 1 kaj 8, B - la 9 de Oktobro; kaj ?ar E en tiu ?i jaro 1890 estas diman?o, tial B a? la 9 de Oktobro estos ?a?do kaj la sekvanta vendredo estos la 10.

Okazas iafoje, ke oni volas difini la tagon por ia dato en malproksima jaro, por kiu difini la punkton de diman?o estas ne facile kaj e? lacige. En tia okazo (konsiderante, ke ?iu simpla jaro havas unu superfluan tagon super la nombro de semajnoj kaj la superjaro havas ilin du) ni devas la nombron de ?iuj tiuj ?i superfluaj tagoj, kiuj sin trovas en la intertempo inter la kuranta jaro kaj la ser?ata, dividi je sep, t. e. tiujn ?i tagojn turni en x semajnojn, kaj la resto al ni montros, je kiom punktoj ni devas ?ovi la punkton diman?an (la? ordo alfabeta). Se la divido fari?is sen resto, tiam la punkto diman?a en la ser?ata jaro estas tiu sama, kiel en ia kuranta jaro.

Rimarko 1-a. Rilate la lastan regulon por difini la tagon en malproksima jaro (?e kiu ni diris, ke ni devas dividi je sep la nombron de la superfluaj tagoj, kiuj sin trovas en la intertempo inter la kuranta jaro kaj la ser?ata) ni devas fari la rimarkon, ke se ni trovi?as en la lastaj dek monatoj de superjaro, ni devas, ?e la elkalkulado de la superfluaj tagoj, aldoni ankora? unu tagon por la 29-a Februaro de la kuranta jaro. Tiel same oni devas agi, se la ser?ata dato trovi?as en Januaro a? Februaro de ia superjaro.

Rimarko 2-a. Ser?ante ian daton en pasintaj centjaroj, ni devas meti atenton sur la lastan jaron de la centjaro, kiu, malgra? ke la nombro de la jaro estas dividebla je 4, nur tiam estas superjaro, kiam la nombro de la centjaro dividas sin je 4. Sekve la jarojn 1700, 1800 kaj 1900 ni devas kalkuli al la jaroj simplaj kaj ne al superjaroj, ?ar la nombro 17, 18 kaj 19 ne estas divideblaj je 4.

?iuj reguloj de nia fingra kalendaro povas esti uzataj tiel same por la Julia kalendaro (malnova stilo), nur kun tiu diferenco, ke la punkto de diman?o falas ?iam sur la duan sekvantan punkton post tiu, kiu en la kalendaro Gregoria (nova stilo) signifas la diman?on; se tiel la? la kalendaro Gregoria D signifas la diman?on por la kuranta jaro 1891, la diman?o la? la malnova stilo estos sur la punkto F. Sed ni devas sciigi niajn karajn legantojn, ke la lasta rimarko (pri la lastaj jaroj de centjaroj) tie ?i ne povas havi lokon.

Nun, estimataj amikoj de nia lingvo, se vi komprenas ?iujn regulojn de nia kalendaro, tiam ne estos al vi malfacile solvi la sekvantajn du temojn :

1a Difinu la tagon de la morto de Koperniko, kiu mortis la 12an de Februaro de la jaro 1473.

2a Trovu, en kiu tago naski?is Kristo?

Rimarko. ?e la amba? temoj devas esti uzata la kalendaro Julia, ?ar la Gregoria komenci?is de la jaro 1583.

* * *

EL LA PO?TO

La Bremena vapor?ipo ? Lloyd ? staras en la haveno de Nov-Jorko, preta al forveturo; jam la duan fojon estas donita la signalo per la sonorilo, kiu admonas ?iujn personojn, kiuj ne veturas, forlasi la ?ipon. La kaldronoj de la ?ipo kun mu?o kaj bruo ellasas vaporon, la piloto estas sur la ?ipo, la amerika havena komisio ?us per la trans?etita ponto forlasas la ?ipon, trovinte ?iujn paperojn en ordo kaj doninte la permeson por elveturo el la haveno.

Jen supre sur la bordo de la haveno en la lasta minuto rapide alkuras ankora? kelkaj kale?oj. Sakoj de diversa grandeco estas rapide ?etataj malsupren kaj poste kun granda rapideco portataj sur la ?ipon kaj internen, kaj post kelkaj minutoj la ?ipo en plena veturado forkuras de la havena ponto kaj, lasante la grandegan monumenton de la libereco sur la insulo Bedloe dekstre, elveturas el la golfo de Nov-Jorko.

Tiu lasta paka?o, kiu venis ankora? en la lasta minuto sur la ?ipon, estis la po?to. La vapor?ipo portas sur la posta flanko la germanan standardon, nigra-blanka-ru?an, sur la anta?a masto la standardon de Bremeno, blanka-ru?an, sur la meza masto la standardon de la Nord-Germana Lloyd, bluan ankron kaj bluan ?losilon kruci?antajn sur blanka kampo, kaj sur la krucmasto la standardon de la germana po?to, tute similan al la standardo de la milita ?iparo, nur havantan en la maldekstra malsupra kampo flavan kornon de po?to.

Se ni sekvos post la po?ta paka?o, kiu tra la malfermoj estis transportita en la malsupran parton de la ?ipo, ni venos en sufi?e grandan salonon, kiu estas aran?ita tiel same elegante, kiel la unua kaj dua kajutoj de ?iuj Lloyd'aj vapor?ipoj. Granda, per verda drapo kovrita tablo kun multaj fakoj super la skriba plata?o, apud kiu oportune povas labori kvar homoj, prezentas la ?efan meblon de tiu ?i salono, almena? la moveblan. Unu el la muroj la?longaj estas okupita de polurita masiva breto, kiu enhavas grandegajn fakojn, kies fundoj ?iuj estas klinitaj malrekte al la muro. Kelkaj ?ranketoj por konservado de formularoj, stampiloj, koloriga?o, fadenoj, ?nuretoj, sigelvakso k. t. p. plenigas la meblaron de tiu ?i na?anta po?ta oficejo. ?ova pordo kondukas en grandegan ?ambron najbaran, kiu tuta estas plenigita de paketoj; tiuj ?i lastaj estas tiel firme kunmetitaj kaj tiel lerte pakitaj unuj sur la aliaj, ke ili ?e ?iu movo de la ?ipo ne ruli?as tien kaj reen, sed e? en granda ventego, kiam la ?ipo saltas kaj batas, ili ne tre multe dis?uti?as; en alia okazo ne multaj el ili venus E?ropon.

Se ni eliros en la koridoron, ni venos en elegante aran?itan ?ambron kun du litoj unu super la dua kaj alia mebla?o, simila al tiu, kiun havas la voja?antoj de la dua klaso. La ?ambro estas difinita por la du po?taj oficistoj, la germana kaj amerika. Malpli eleganta, sed tre praktike meblita apud?ambro estas difinita por la du suboficistoj, la germana kaj amerika.

De la komenco de la jaro 1891, post longaj kaj detalaj traktadoj inter Nord-Ameriko kaj Germanujo, oni fine decidis, ke ?iu vapor?ipo devas esti akompanata de amerika kaj germana po?ta oficisto kaj po unu helpanto pro ?iu el ili, por ke oni povu ankora? en la da?ro de la septaga transveturo tiel prepari la po?ton, ke ?i, veninte Bremenon a? Nov-Jorkon, povu tuj esti dissendata pluen, sen perdo de duontago a? de tuta tago por la specigado. Anta?e la ?ipestro a? la unua oficiro akceptadis la po?ton; sub lia observo ?i estis enportata de la amerikanoj, poste la ?ambroj estis ?losataj kaj la ?ipestro prenadis la ?losilon, kiun li transdonadis poste nur al la germana po?ta estraro en Bremeno a? en Nov-Jorko al la amerikaj po?taj oficistoj.

Per tiu ?i plej nova po?ta progreso, la aran?o de na?antaj po?taj oficejoj kun germana kaj amerika oficisto, oni atingas en la dissendado de la po?ta?oj plifruigon de preska? tuta tago. La oficistoj kaj suboficistoj, tiel la amerikaj kiel anka? la germanaj, estas ? borduloj ?, t. e. homoj, kiuj konas la marajn cirkonstancojn, faris marajn veturojn kaj estas sufi?e harditaj kontra? la mara malsano. Tiu ?i cirkonstanco estas tre grava, ?ar en a?tuno kaj vintro la transveturo de la vapor?ipo estas ofte tiel malkvieta, ke kredeble la tuta po?to restus nepreparita, se la po?taj oficistoj estus atakitaj de mara malsano.

La oficistoj ricevas tablon oficiran, kompreneble je la kostoj de Germanujo kaj de la Unuigitaj ?tatoj de Ameriko, kaj man?as kune kun certa grupo da ?ipaj oficiroj. La suboficistoj en rilato de tenado kaj man?ado estas kalkulataj en tiu sama rango, kiel la maatoj, t. e. homoj starantaj en rango inter ?ipsoldatoj kaj ?ipoficiroj.

En la veturo al Germanujo, sekve en tiu, en kiu ni en spirito partoprenas, la amerika oficisto estas la kondukanto. La po?to, kiu estas transveturigata, estas ja amerika propra?o ?is la momento, en kiu ?i en Bremeno estas transdonata al la germana regna po?to; kontra?e, en la veturo al Nov-Jorko la germana oficisto estas la kondukanto kaj komandanto en la oficejo.

Ni rigardu iom pli proksime la po?ton, kiu estas transportata de Nov-Jorko al Bremeno. ?i enhavas anta? ?io la tutan po?ton, kiu kolekti?is en Nov-Jorko kaj en ?ia ?irka?a?o, kaj tio ?i estas ne malgranda, ?ar inter Nov-Jorko kaj Germanujo estas komercaj komuniki?oj, kiuj prezentas la spezon de centoj da milionoj markoj ?iujare. Al tio ?i venas la tuta po?to de la okcidentaj Unuigitaj ?tatoj ?is San-Francisko kaj plu ankora? parto de la po?to Azia kaj A?stralia, kiu tra la Granda Oceano venas per ?ipoj al San-Francisko, de tie ?i iras en la da?ro de kelkaj tagoj per la fervojoj al Nov-Jorko kaj tie estas ?ar?ata sur la vapor?ipojn, por esti transveturigita tra la Atlantan Oceanon. Se oni konsideros, kiel granda estas la komerca komuniki?o de Germanujo kun la Unuigitaj ?tatoj de Ameriko, kiom multaj centoj da miloj da elmigrantoj ?iujare iras Amerikon, restante ja ?iam en rilatoj kun sia patrujo, kun siaj parencoj, kiom multe da germanoj vivas en Ameriko, tiam oni facile komprenos, ke la po?ta komuniki?o estas grandega kaj ke ?i konstante kreskas.

Sed tiu ?i po?to alportas objektojn ne sole por Germanujo, sed anka? transire por Polujo, Rusujo, A?stro-Hungarujo, Turkujo, Svedo-Norvegujo, e? por la norda Italujo. Precipe grandega nombro da gazetoj estas sendataj sub banderolo el Ameriko E?ropon, ne alportante grandan ?ojon al la germanaj po?taj oficistoj, kiuj nomas tiujn ?i gazetajn senda?ojn ? bastonoj ?. La amerikanoj ordinare ne faldas la gazetojn kvarangule, kiel la e?ropanoj, sed kunrulas ilin kaj poste ?irka?igas ilin per papera strio kun la adreso. Tiuj ?i rulitaj, rondaj, bastonformaj po?ta?oj estas pli facile pakeblaj, sed la adresoj estas legataj ?e la specigado tre malfacile, kaj sperta oficisto specigas egalan nombron da ? bastonoj ?, t. e. amerikaj rulitaj gazetoj, trioble pli malrapide, ol leterojn e? kun sufi?e malklaraj adresoj.

Krom leteroj, banderoloj kaj ?us nomitaj po?taj paketoj, oni devas ankora? prilabori la leterojn rekomenditajn, t. e. enskribitajn, kaj leterojn ?ar?itajn, t. e. enhavantajn monon kaj kosta?ojn. ?iuj pecoj kune, kiujn unu sola na?anta po?to transportas, prezentas la nombron de ?irka? 400 000 po?ta?oj de diversaj specoj; sed ofte tiu ?i nombro alti?as ?is pli ol miliono da pecoj. La devo de la po?taj oficistoj, kiuj veturas kun la ?ipo, estas dividi la po?ta?ojn la? la apartaj po?taj kursoj. La objektoj, kiuj estas difinitaj por la trairo transite, estas metataj en unu el la fakoj de la grandaj bretoj, kaj kiam la ?ipo estas en movo, tiam oni vidas, kial la fundo de la apartaj fakoj en la grandegaj bretoj iras tiel malrekte malsupren. Se la fundo estus plata, tiam ?e ?iu levi?o de la ?ipo ?iuj po?ta?oj elfalus, el la diversaj fakoj la objektoj denove miksi?us inter si, kaj la tuta laboro estus vana.

Krom la transira komuniki?o, kiu iras tra Berlino, se la afero ne tu?as Holandon a? Svedo-Norvegujon, devas ja anta?e jam esti pakitaj la kursoj, kiuj iras el Bremeno. ?efa diskruci?ejo por la norda, orienta kaj suda Germanujo estas Hannovero. La transoceana po?to venas el Bremeno Hannoveron, kaj tie ?i en la da?ro de kelkaj minutoj, dum la kruci?o de la vagonaroj, la grandegaj sakoj kun la amerikaj po?ta?oj devas esti disdividitaj en la po?tajn vagonojn de la fervojoj, por ke tuj poste, en la tempo de la plua veturado, oni povu specigi ilin la? la diversaj stacioj. La specigantaj oficistoj devas scii preska? pri ?iu loko en Germanujo, kie ?i sin trovas kaj al kiu po?ta kurso ?i apartenas. Sako post sako el la amerikaj po?ta?oj estas malfermata, la enhavo estas ?utata en korbojn kaj nun dividata en la diversajn fakojn. Kiam unu fako estas tute a? duone plena, tiam oni pakas la leterojn, po?tajn kartojn, po?tajn asignojn, banderolojn k. t. p. en sakojn kun diversaj surskriboj, kaj la rekomenditajn kaj monajn senda?ojn denove en aliajn sakojn, kiuj anka? portas sur si la surskribojn de la respondaj po?taj kursoj.

Aparta ekzerciteco estas necesa, por legi la amerikajn adresojn. La amerikano ekzemple havas la kutimon meti tuj sub la nomo de la adresato la straton kaj numeron, dum ni ?in skribas ordinare sub la nomo de la urbo. Al tio ?i ?uste la amerikaj leteroj, kiujn la elmigrintoj sendas hejmen, estas pleje skribitaj de homoj, kiuj ne bone posedas la plumon kaj nur malofte okupas sin per skribado de leteroj. Sur tia letero la diversaj partoj de la adreso kuras unu sur alian, duone germane, duone angle, kaj la amerika kolego, kiu estas kompetenta en tiaj aferoj, devas tiam helpi en la de?ifrado de la adresoj, tiel same kiel anka? la enportadon de la rekomenditaj kaj monaj leteroj en la registrojn li faras kune kun la germana kolego.

Se la vetero estas bona kaj la preparado de la po?to iras bone, tiam la po?taj oficistoj ofte havas anka? tempon, por iri sur la ferdekon kaj ?ui la belegan maran aeron; sed ordinare restas al ili tempo nur por la man?ado, dormado kaj por la plej necesa ripozo vespere en la oficira salono a? en la fuma salono de la dua kajuto. Ili devas forte labori, se ili volas veni al fino kun sia laboro. Kiam la oceano estas traveturita kaj oni alproksimi?as al la kanalo, tiam parto de la po?to devas esti tute preta, ?ar ja anka? anglaj po?ta?oj por Southampton estas alportitaj el Ameriko.

En la lastaj horoj komenci?as la fermado de la sakoj da leteroj. ?iuj amerikaj sakoj estas jam malplenigitaj, kaj la specigita enhavo migris en la sakojn germanajn. ?iu sako estas fermita per ?nuro, kiun oni povas kuntiri. La finojn de tiu ?i sufi?e dika ?nuro oni tratiras tra du truoj en la fundo de lada pladeto, kiu havas pli-malpli la grandecon de monero dumarka. Sur la fundo de tiu ?i pladeto staras la surskribo ? U. S. Mail ?, t. e. po?to de la Unuigitaj ?tatoj. La finojn de la ?nuro oni ligas, kaj en la kavon de la pladeto oni nun fandas sigelvakson, kiu tute kovras la ?nuron, kaj poste oni premas sur ?in la amerikan sigelon, kiu portas sur si la surskribon : ? U. S. German Sea Post ? (Mara po?to de la Unuigitaj ?tatoj al Germanujo).

Nun la po?ta?oj estas kvankam jam specigitaj la? la germanaj kursoj, sed ili ?iam ankora? estas amerika propra?o kaj la Unuigitaj ?tatoj de Ameriko estas respondaj por tiuj ?i objektoj.

La fajra ?ipo en la Weser fari?as videbla. La vapor?ipo alproksimi?as al la hejma haveno. Jam prete pakitaj estas ?iuj sakoj, anka? la paketojn oni en la lastaj tagoj elprenis el la kestoj kaj specigis ilin la? la kursoj kaj lokoj de difino. La lumturo de Rothesand estas preterveturita, pli malrapide veturas la Lloyda vapor?ipo la? la Weser, ?is ?i venas al la granda alvetura ponto de Nordenham. Kun bruo la ankroj estas delasitaj, la estraro venas sur la ?ipon, kaj kun ili la reprezentantoj de la germana imperia po?to, kiuj tuj iras en la ?ipan oficejon, kaj tie ?i en la apudesto de la amba? germanaj oficistoj, kiuj kunvenis de trans la oceano, ili transprenas de la amerikaj oficistoj la senda?on. La diversaj pozicioj en la formularoj estas komparataj, oni kvitancas, rapidaj manoj portas trans la havena ponto la po?tajn sakojn el la ?ipo sur la bordon, kie jam staras la grandaj flavaj kale?oj por la akceptado de la sakoj kaj paketoj, kaj rapide oni veturas a? al la po?ta oficejo en Nordenham, a? al la stacidomo de la fervojo, kie en la vagonaron estas enaran?itaj apartaj po?taj vagonoj, kiuj la tutan transmaran po?ton portas al Bremeno. Tie ?i oni disapartigas la po?tajn kursojn, kaj parton de la paketoj kaj sakoj oni lasas. Sed la plej granda parto iras senpere kun la kuriera vagonaro, kiu ali?as en Bremeno, pluen al Hannovero, kie ?e la alveno de la transmara po?to denove disvolvi?as viva po?ta movado. El la Bremenaj po?taj vagonoj elflugas la sakoj kaj paketoj, ili estas ?ar?ataj en la po?tajn vagonojn de la aliaj vagonaroj, kiuj staras sur la diversaj relaj vojoj, kaj post kelkaj minutoj elveturas preska? la? ?iuj direktoj la po?taj vagonaroj, kiuj disportas la transmaran po?ton por Germanujo kaj la alilando.

La Berlina po?to sendas ?iutage Hannoveron specigistojn, por ke ili la leterojn difinitajn por Berlino tuj specigu la? la po?taj oficejoj. En la tagoj, kiam venas la transmara po?to - kaj tio ?i nun havas lokon kelkajn fojojn en la semajno - tiuj ?i specigistoj ricevas helpantojn, kaj dum la vagonaro kuras de Hannovero Berlinon, ili uzas sian tutan forton kaj sian mirindan sciadon de la Berlinaj stratoj kaj domoj, por tiel pretigi la po?ta?ojn, ke ili en Berlino jam de la stacidomo povas esti disdividitaj per kale?etoj al la apartaj po?taj oficejoj, kie tuj post la alveno komenci?as la disportado de la po?ta?oj. La po?ta?oj, kiujn oni ne havis tempon pretigi, kiel anka? la po?ta?oj difinitaj por la eksterlando kaj por transita trairo, per la grandaj kale?oj de la stacidomo estas alportataj rekte al la Berlina ?efa urba po?tejo en la Re?a Strato, tie ?i ili estas specigataj kaj iras kun la plej proksimaj kurieraj vagonaroj pluen al la orienta kaj suda Germanujo.

En tia maniero estas eble, ke letero, kiu en Nov-Jorko estis donita sur la po?ton en la tago de forveturo de Lloyda vapor?ipo, la plej malfrue post ok tagoj trovas sin jam en la manoj de la adresato e? en la plej malproksima anguleto de Germanujo. Se oni al tio ?i konsideros la malkaran po?tan pagon de dudek pfenigoj, tiam oni efektive devas miregi pro la progresoj de la po?taj aferoj, precipe se oni ekmemoros, ke ankora? anta? ?irka? sesdekjaroj letero el la suda Germanujo al la orienta Prusujo iris tiom same longe, kiel hodia? letero el Nov-Jorko ?is ?ia urbeto en Germanujo, ke tia letero tiam kostis ?irka? unu talero kaj ke ordinare nur unu fojon en semajno iris po?to, kiu prenis kun si leterojn, tiel ke la respondo povis veni ne pli frue ol post dek kvar tagoj.

La komuniki?oj inter la Unuigitaj ?tatoj de Nord-Ameriko kaj E?ropo, precipe Germanujo, kreskas kun ?iu tago, tiel ke jam nun fari?as malfacile preti?i kun la po?ta komuniki?o. Balda? oni devos pensi enporti ankora? plibonigojn, kaj kredeble la tutmonda ekspozicio en ?ikago helpos al tio, ke novaj faciligoj kaj rapidigoj estos enkondukitaj por la transsendado de la po?ta?oj inter Ameriko kaj E?ropo. [El ? Das Buch fuer Alle ?.]

* * *

LA LO?EJOJ DE LA TERMITOJ

La diversaj specoj de termitoj (ekzistas multaj specoj) konstruas nestojn de tre diversa formo. Kelkaj konstruas tureton el tero, de alteco iom pli ol 50 centimetroj, ?irka?itan de elstaranta konusa tegmento, tiel ke la konstruo estas tre simila je fungo; interne sin trovas multego da ?eloj de diversa formo kaj grandeco. Aliaj preferas staton pli altan kaj konstruas siajn nestojn, kiuj havas diversan grandecon, de la grandeco de ?apelo ?is la grandeco de barelo de sukero, kaj konsistas el kungluitaj pecetoj da ligno - en bran?oj de arboj, ofte en la alteco de 20-25 metroj. Sed senkompare la plej rimarkindaj lo?ejoj estas tiuj, kiujn konstruas la ? Termes fatalis ?, speco, vivanta en Gvineo kaj aliaj partoj de la Afrikaj bordoj de maro kaj pri kies nestoj skribas Smeathman en la 71 volumo de la ? Phisos. Transactions ?. Tiuj ?i nestoj estas farataj tute el tero, havas ordinare la altecon de 3-4 metroj kaj respondan lar?econ, tiel ke, se amaso da tiaj nestoj sin trovas kune, kio ofte havas lokon, oni povas ?in preni por vila?o de la sova?uloj; kaj efektive tiuj ?i nestoj ofte estas pli grandaj, ol la dometoj de la tieaj homoj. En la komenco ili konstruas du a? tri turetojn el tero, havantajn la altecon de preska? 30 centimetroj kaj la formon de konuso da sukero. Tiuj ?i prezentas la trabaron de la estonta konstruo, ili balda? fari?as pli multaj kaj pli altaj, poste oni ilin malsupre pli lar?igas, supre ligas en kupolon, ?irka?e fortikigas per dika muro el tero, kaj tiel ili prezentas lo?ejon de la grandeco kaj formo de amaso da fojno, je kiu ili en kelka malproksimeco estas tre similaj, kiam ili kovri?as per herbo, kio balda? fari?as. Kiam la konstruo ricevis tiun ?i lastan formon, tiam la internaj turetoj, esceptinte la suprojn, kiuj en diversaj lokoj elstaras kiel ?ambretoj, estas forigataj kaj la tero estas uzata por aliaj celoj. Nur la malsupra parto de la konstruo estas okupata de la lo?antoj. La supra parto a? la kupolo, kiu estas tre dika kaj fortika, restas malplena kaj servas precipe kiel defendo kontra? la ?an?oj de la vetero kaj kontra? la atakoj de naturaj kaj okazaj malamikoj, kiel anka? por konservi al la malsupra parto la necesan varmecon kaj malsekecon por la disvolvi?o de la ovoj kaj por la flegado de la idoj. La parto lo?ata enhavas la palacon re?an a? la lo?ejon de la re?o kaj re?ino, la nutrejon por la idoj, la provizejon a? konservejon de la man?a?o kaj sennombrajn irojn, pasojn kaj malplenajn lokojn, aran?itajn la? la sekvanta plano. En la mezo de la konstruo, rekte sub la supro kaj pli-malpli sur egala alteco kun la tero, sin trovas la re?a ?ambro, arka?o de duone ovala formo a? simila je forno de bakado. ?i estas ne pli longa, ol du centimetroj, sed oni ?in pligrandigas ?is dekkvin centimetroj kaj pli multe, kiam la re?ino fari?as pli dika. En tiu ?i ?ambro lo?as la re?o kaj la re?ino konstante, kaj pro la malvasteco de la eniroj, kiuj apena? sufi?as por tralasi la plej malgrandajn regatojn, le gere?oj neniel povas eliri; tiel ili, simile je multaj niaj potenculoj, kare pagas por la re?ado per la perdo de la libereco. Tuj apud la ?ambro de la gere?oj, ?irka?e de ?iuj flankoj en la spaco de tridek centimetroj a? pli multe, sin trovas la ?ambroj de la re?a kortego, konfuzita labirinto da sennombraj ?ambroj de diversa formo kaj grandeco, el kiuj ?iu sin malfermas en alian kaj estas aran?ita por oportuneco de la soldatoj kaj servantoj, de kiuj ?iam kelkaj miloj atendas la ordonojn de sia re?o kaj re?ino. Post la ?ambroj de la re?a kortego iras nutrejoj kaj provizejoj; la unuaj ?iam estas plenaj de ovoj kaj idoj, kaj en la komenco de la konstruado ili sin trovas tuj apud la re?a ?ambro; sed kiam la kreskanta grandeco de la re?ino postulas pli grandan ?ambron kaj la apudaj ?ambroj por la pligrandigita nombro da servantoj postulas la forigon de la ovoj, tiam la malgrandaj ?ambroj de nutrado estas detruataj, kaj en kelka malproksimeco estas konstruataj aliaj, iom pli grandaj kaj anka? en pli granda nombro. Per sia ?tofo ili diferencas de ?iuj aliaj ?ambroj : ili estas konstruitaj el pecetoj da ligno, kiuj estas gluitaj inter si kredeble per rezino. Amaso da tiuj densaj, neregulaj kaj malgrandaj lignaj ?ambretoj, el kiuj neniu atingas la largecon de du centimetroj, estas de sia flanko fermita en komuna tera ?ambro, kiu ofte estas pli granda, ol kapo de infano. La provizejoj sin trovas intermiksite kun la nutrejoj kaj prezentas ?iam terajn ?ambrojn plenajn de provizoj. La provizoj konsistas el pecetoj da ligno kaj el densigitaj sukoj de kreska?oj. Tiuj ?i provizejoj kaj nutrejoj estas apartigitaj unuj de la aliaj por malgrandaj malplenaj ?ambretoj kaj pasoj, kiuj komuniki?as inter si a? iras ?irka?e, apartigitaj unuj de la aliaj, havas de ?iuj flankoj sian da?ra?on en la ekstera muro de la konstruo kaj atingas tie ?is du trionoj a? tri kvaronoj de la alteco. Tamen ili ne okupas la tutan malsupran parton de la monteto, sed trovas sin nur en la flankoj, kaj en la mezo sub la kupolo ili lasas liberan kampon, kiu estas tre simila je la mezospaco de malnova pre?ejo; ?ia tegmento sin apogas sur tri a? kvar grandaj gotaj arka?oj, el kiuj tiu, kiu sin trovas en la mezo de la kampo, ofte havas la altecon de unu metro kaj la aliaj de ?iu flanko estas ?iam pli malataj, kiel serio da arka?oj en perspektivo. La ?ambroj, nutrejoj k. t. p. estas kovritaj de plata sentrua tegmento, por reteni la malsekecon en la okazo, se la kupolo estus difektita; kaj la libera kampo, kiu estas iom pli alta, ol la ?ambro de la re?o, havas anka? netraflueblan plankon kaj estas tiel aran?ita, ke la tutan pluvon, kiu povus enpenetri, ?i forkondukas en la subterajn irojn. Tiuj ?i iroj estas tre grandaj, kelkaj havas tridek centimetrojn en la diametro, tute cilindraj, kaj servas en komenco, simile al la katakumboj de Parizo, kiel la rompejoj, el kiuj estas prenataj la materialoj konstruaj, kaj poste ili servas kiel grandaj eliroj, tra kiuj la termitoj faras iliajn rabojn, kiujn ili entreprenas en kelka malproksimo de sia lo?ejo. Ili iras en malrekta direkto sub la fundamento de la monteto en la profundecon de ?irka? unu metro, bran?i?as poste en ?iun flankon kaj tiras sin sub la supra?o de la tero tre malproksime. ?e ilia eniro en la interna?on ili komuniki?as kun aliaj pli malgrandaj iroj, kiuj sin levas spirale en la interna parto de la ekstera kovro, iras ronde ?irka? la lo?ejo ?is la supro, ?e kio ili tratran?as unu la alian sur diversaj vojoj, kaj ?iu en diversaj lokoj sin malfermas senpere en la kupolon kaj en la malsupran parton de la konstruo a? komuniki?as kun ?iu parto de tiu ?i lasta per aliaj, pli malgrandaj, rondaj a? ovalaj iroj de diversaj diametroj. Ke la subteraj ?efaj iroj devas esti tiel grandegaj, venas kredeble de tio, ke ili estas la grandaj traveturejoj, per kiuj la lo?antoj enkondukas sian teron, lignon, akvon a? provizojn, kaj ilia spirala a? ?tupara levi?o esta necesa por oportuna aliro de la termitoj, kiuj nur kun granda malfacileco povas sin levadi vertikale. Por eviti tiun ?i malfacilecon en la internaj vertikalaj partoj de la konstruo, ili ofte faras vojeton de centimetro de lar?eco, kiu sin levas ?tupare, kiel monta vojo, kaj per tio ?i ili tre facile sin levas sur alta?ojn, kiujn ili sen tio ne povus atingi. La sprita penado mallongigi sian vojon elvokis, kiel ?ajnas, ankora? pli eksterordinaran elpenson. Tio ?i estas speco de ponto kun grandega arka?o, kiu iras de la planko de la kampo al la supraj ?ambroj en la flanko de la domo, respondas al la celoj de ?tuparo kaj mallongigas la interspacon ?e la forportado de la ovoj el la re?aj ?ambroj al la supraj teraj ?ambroj, kiuj en kelkaj montetoj sin trovas unuj de la aliaj en malproksimeco de 1 - 1 1/2 metroj, kalkulante la vojon plej rektan, kaj ankora? multe pli malproksime, se ni kalkulos per la kurbaj kaj turnitaj iroj, kiuj kondukas tra la internaj ?ambroj. Smeathman mezuris unu el tiaj pontoj; ?i havis la lar?econ de unu centimetro, la dikecon de duono da centimetro, la longecon de dudek centimetroj, kaj prezentis la flankon de elipsa arko de responda grandeco, tiel ke oni devas miri, ke ?i ne rompi?is per sia propra pezo, anta? ol ?i estis ligita kun la supre staranta kolono. ?e la fundamento ?i estis fortigita per malgranda arko kaj havis la?longe de sia supra plata?o sulkon, a? aran?itan intence por pli granda sendan?ereco de la irantoj, a? per si mem elbatitan per la tro ofta irado. Rilate tiun ?i ponton grandan miron meritas tiu cirkonstanco, ke la gotajn arka?ojn kaj entute ?iujn arka?ojn de la diversaj iroj kaj ?ambroj la termitoj ne kavernigas, sed dis?iras. Por krei tiujn ?i efektive gigantajn konstruojn, tiuj ?i malgrandaj bestetoj devas uzi la plej nekredeblan diligentecon, la plej sen?esan laboradon kaj la plej senlacan lertecon. Ke tiaj malgrandaj insektoj, kiuj havas apena? la longecon de duono da centimetro, povas en tri a? kvar jaroj pretigi konstruon de kvar metroj de alteco kaj de responda dikeco, ornamitan per multego da turetoj, kun miriadoj da ?ambroj de diversa grandeco kaj el diversaj materialoj, konstruitaj sub ?iaj grandegaj arka?oj; ke ili en diversaj direktoj kaj diversa profundeco elfosas sennombrajn subterajn vojojn, el kiuj multaj havas dudek kvin centimetrojn en la diametro, a? dis?iras arka?on el ?tono super aliaj vojoj, kiuj kondukas de la ?efurbo en la malproksimecon de kelkaj centoj da metroj; ke ili aran?as en la ?irka?a?o kaj en la interna?o grandegajn ?tuparojn a? pontojn, kaj fine, ke la milionoj, kiuj estas necesaj por tiaj herkulesaj laboroj kaj sen?ese iras kaj reiras en diversaj direktoj, neniam malhelpas unu al la alia, - estas mirinda?o de la naturo, a? pli ?uste de la Kreinto de la naturo, kiu multe superas la plej glorajn kreita?ojn kaj konstruojn de la homo; ?ar se tiuj ?i bestetoj estus egale grandaj, kiel li, kaj konservus sian ordinaran instinkton kaj laboremecon, tiam iliaj konstruoj atingus la miregindan altecon de tuta kilometro, iliaj trakondukoj prezentus belegan cilindron kun diametro de cent metroj, per kio la piramidoj de Egiptujo kaj la akvokondukoj de Romo perdus sian tutan gloron kaj fari?us nuloj. La plej alta piramido ne havas pli ol ducent metrojn, kio, se ni kalkulos, ke la homo havas la altecon de nur 1 1/2 metroj, prezentos nur 133 fojojn la altecon de la homo. Dume la nesto de la termitoj havas la altecon de almena? kvar metroj kaj tiuj ?i insektoj mem la altecon de ne pli ol duono da centimetro, la lo?ejo sekve estas okcent fojojn pli alta, ol ?iaj konstruantoj.

* * *

KORESPONDADO KOMERCA

(de L. de Beaufront).

Sinjoro M . . ., en Brian?on.

Kun la rekomendo de honorinda negocisto de via regiono, mi permesas al mi adresi al vi mian prezaron ?eneralan kaj samtempe kelkajn specimenojn de la vendobjektoj paperaj kaj kartonaj, kiujn mi havas ordinare en mia magazeno. Mi esperas, ke vi ?atos la kvaliton tute rimarkindan de la komerca?oj, kiujn mi proponas al vi, kaj ke la kondi?oj profitaj, en kiuj mi povas liveri ilin al vi, decidigos vin doni al mi viajn mendojn.

Vi povos anka? vidi en mia katalogo, ke, krom la paperoj, mi anka? makleras pri ?iuj komerca?oj de la urbo Roubaix, speciale pri la drapoj kaj teksa?oj ?iuspecaj. Miaj malnovaj kaj konstantaj interrilatoj kun ?iuj firmoj ?i-tieaj donas al mi la eblon trakti la negocojn de miaj mendantoj kun la tuta kompetento dezirinda kaj per tia maniero, ke ili estu plene kontentaj.

Esperante, ke vi favoros min per viaj mendoj, mi petas, Sinjoro, ke vi akceptu mian sinceran saluton. R.

Sinjoro R . . ., en Roubaix.

Mi ricevis vian leteron de la 10a de la kuranta monato kun viaj proponoj pri liveroj kaj la anonco pri viaj specimenoj, kiuj anka? bone alvenis al mi. En aliaj cirkonstancoj fari uzon el tio estus malfacile por mi, ?ar mi ne havas motivon por forlasi miajn kutimajn liverantojn, kiuj kontentigas min. Tamen, ?ar la prezoj, kiujn vi prezentas al mi, estas iom pli malkaraj, mi mendas de vi, por provo, cent rismojn da papero konforma je specimeno no 1, kaj tiom same da no 2.

Se viaj liveroj estos kontentigaj, kiel mi esperas, mi sendos al vi pli grandajn mendojn.

Por la pago volu prezentigi kambion al mia kaso, post tridek tagoj, kun 2 0/0 da diskonto, konforme je viaj kondi?oj.

Koncerne vian proponon pri drapoj, mi beda?ras, ke mi ne povas profiti ?in, ?ar mi tute ne okupas min je tiuj komerca?oj.

Atendante vian raporton pri la ekspedo, mi prezentas al vi, Sinjoro, mian sinceran saluton. M.

Sinjoro H . . ., en Marseille.

Ni havas la honoron sciigi vin, ke ni ekspedas al vi hodia?, malrapidire, keston enhavantan 60 botelojn da vinoj diversaj, konforme je la mendo, kiun vi donis al nia voja?isto, S-ro L. Vi trovos tie ?i enfermitan la detalan fakturon. Volu akcepti ?in kiel ?ustan kaj enskribi la sumon en nian krediton.

?iam sindonemaj por viaj mendoj, ni petas vin, k. t. p.

Sinjoro K . . ., en Parizo.

Ni sendas al vi tie ?i aldonite la staton de via kalkulo fermita ?e la fino de decembro. Ni petas, ke vi ekzamenu ?in kaj diru al ni, ?u ni konsentas.

Sinjoro B . . ., en Lille.

Mi rapidas respondi je via letero kaj doni al vi la petitan informon pri la firmo N. ?i ?uas tie ?i la plej bonan reputacion. Mi pensas, ke vi povas liveri al ?i en plena trankvilo. Sen garantio nek respondeco, kiel kutime.

Tre sincere via. . . .

KVITANCO

(Mi certigas per tio ?i, ke) mi ricevis de Sinjoro R. la sumon de mil frankoj, kiujn al li mi pruntis por unu jaro en la dato 1a de januaro 1900, kune la sumon de dudek kvin frankoj kiel la procentojn po 5 0/0 de la dirita sumo dum la dua duonjaro.

Aprobante por mil dudek kvin frankoj.

Parizo, la lan de januaro 1901.

* * *

KRONIKA KATARA KONJUNKTIVITO

(el la libro de profesoro E. Fuchs).

Simptomoj. ?e la kronika kataro de la konjunktivo la objektive trovataj ?an?oj estas entute malmulte signifaj. Estas modera ru?eco de la konjunktivo, a? nur super la tarso, a? anka? en la parto transira. La konjunktivo estas glata kaj ne ?velinta; nur en malnovaj okazoj aperas hipertrofio de la konjunktivo kun ?ia diki?o kaj velursimila karaktero. La sekrecio estas malgranda kaj montras sin precipe per kungluiteco de la palpebroj matene. La blanketa ?a?mo, kiun oni ofte trovas en la anguloj de la palpebroj, venas de tio, ke en sekvo de ofta palpebrumado la larma fluida?o kun la eliga?o de la Meibomaj glandetoj per bati?ado fari?as speco de ?a?ma emulsio. La konstanta malseki?ado de la ha?to en la anguloj de la palpebroj kondukas al la formi?ado de ekskoriacioj. En kelkaj okazoj la sekrecio, anstata? esti pliigita, ?ajnas e? malpliigita. Pro la tre malgranda a? e? tute mankanta plii?o de la sekrecio kelkaj a?toroj difinas multajn okazojn de kronika kataro ne kiel tian, sed kiel hiperemion de la konjunktivo. ?e la sensignifeco de la simptomoj objektive rimarkeblaj, tiom pli granda atento devas esti turnata al la plendoj de la paciento. Efektive la subjektivaj simptomoj pleje estas tiel karakteraj, ke el ili oni facile povas meti la diagnozon de kronika kataro de la konjunktivo. La plendoj ordinare estas la plej grandaj vespere. La pezeco de la palpebroj, tage apena? rimarkebla, vespere estas tiel granda, ke al la pacientoj estas tre malfacile teni la okulojn nefermitaj; ili havas la senton, kvaza? ili volus dormi. Per la nemulta eliga?o, kiu en formo de mukaj fadenoj restas en la konjunktiva sako, naski?as teda sento de fremda korpo, kvaza? en la okulo estus polvero; kiam tiaj mukaj fadenoj meti?as sur la korneon, tiam la vidado malklari?as a? tiam ?irka? la flamo de kandelo montri?as ?ielarkaj koloroj; krom tio la pacientoj rakontas pri malagrablaj sentoj de diversaj specoj, nome pri brulado kaj jukado, pri blinduli?ado per lumo, rapida laci?ado de la okuloj ?e la laborado, ofta palpebrumado k. t. p. Matene la okuloj estas iom kungluitaj a? iom da flava seki?inta eliga?o trovas sin en la interna angulo de la okulo. En aliaj okazoj ekzistas turmenta sento de sekeco kaj la okuloj povas esti malfermataj nur kun malfacileco, kaj la paciento havas la senton kvaza? la palpebroj pro manko de malsekeco estas algluitaj al la okulpomo (kataro seka). - Tiuj ?i tiel diversaspecaj plendoj tute ne trovas sin en difinita interrilato al la objektiva stato. ?e multaj homoj oni vidas la konjunktivon sufi?e forte ru?i?inta kaj tamen ili plendas pri nenio e? plej malgranda, dum ?e aliaj, kiuj la kuraciston simple elturmentas per siaj piendoj, oni ofte apena? rimarkas iajn ?an?etojn en la konjunktivo.

Irado de la malsano. La kronika kataro de konjunktivo estas unu el la plej oftaj malsanoj de la okuloj, kiu estas renkontata precipe ?e personoj granda?aj kaj nome pli maljunaj. ?e maljunuloj ?i estas preska? regulo, ke ni trovas facilan gradon da kronika konjunktivito, kiun oni nomas kataro maljunula. La da?rado de la konjunktivito estas ordinare longa; multaj homoj suferas je ?i grandan parton de sia vivo. La malsano povas konduki al komplika?oj, kiuj parte donas nerebonigeblajn ?an?ojn. Al la plej oftaj komplika?oj apartenas la brulumo de la palpebra rando - blefarito - sekve de la ofta malseki?ado de la randoj de la palpebroj per la pli ri?e eligataj larmoj. Anka? sekve de la malseki?ado per la larmoj la ha?to de la malsupra palpebro estas atakata de ekzemo, a? ?i fari?as rigida kaj mallongi?as, tiel ke la libera rando jam ne perfekte almeti?as al la okulpomo. Sekve de tio la larma punkto jam ne trempi?as en la larman lagon, per kio la forkondukado de la larmoj en la larman sakon estas malhelpata, la fluado de la larmoj estas pligrandigata kaj tio ?i denove efikas malutile sur la staton de la ha?to. Tiamaniere formi?as rondo da eraroj, kiu kondukas al ?iam plua mallevi?o de la malsupra palpebro, al la ektropio. Tiu ?i eliro estas ankora? akcelata per tio, ke la pacientoj ofte devi?as la defluantajn larmojn kaj ?e tio pasigas la tukon de supre malsupren, per kio la malsupra palpebro estas tirata malsupren. Se la mallongi?o de la palpebra ha?to, malsekigata de larmoj, aperigas sin pli en direkto horizontala, tiam naski?as blefarofimozo. Fine la kataro ofte ka?zas ulceretojn de la korneo.

Etiologio. La ka?zoj de la kronika kataro estas : 1. Anta?irinta kataro akra, kiu, anstata? plene sani?i, transiris en la stadion kronikan. 2. Komunaj malutila?oj de diversaj specoj. Al ili apartenas anta? ?io malbona aero, difektita per fumo, polvo, varmego, kunestado de multe da homoj k. t. p. La laboristoj en fabrikoj, kie estas multe da polvo, la kelneroj en la fumoplenaj restoracioj k. t. p. suferas tre ofte je kronika konjunktivito. Al tio disponas anka? malfrua irado dormi, nokta maldormado, troa ?uado de alkoholaj trinka?oj. ?e personoj, kiuj jam suferas je kronika konjunktivito, ?i multe malboni?as post ?ia tiaspeca malutila?o, ekzemple post vespero pasigita en teatro a? en fumoplenaj ?ambroj. La da?ra efikado de vento kaj malbona vetero ka?zas ?e la vila?anoj, veturilistoj k. s. tiel oftan kataron. Pro tiu sama ka?zo anka? okuloj forte elstarantaj, a? kies palpebroj estas mallongigitaj (lagoftalmo), estas atakataj de kataro, ?ar ili tro malmulte estas defenditaj kontra? la aero. La efiko, kiun faras sur la konjunktivon la konstanta kuntu?i?ado kun la aero, montri?as la plej bone ?e la ektropio, ?e kiu la neka?ita konjunktivo de la tarso fari?as forte ru?a kaj dika, velursimila a? e? tuberplena. Tiom same malbone kiel longeda?ran kuntu?i?adon kun la aero, la konjunktivo elportas anka? la konstantan foreston de tiu ?i lasta, tial ?e longe da?ranta ?irka?ligo de la okulo anka? aperas kronika kataro. 3. Troa stre?ado de la okuloj, precipe ?e personoj hipermetropiaj kaj astigmatismaj, povas ka?zi kronikan kataron. 4. Lokaj malutila?oj. Al ili apartenas incitado de la konjunktivo per fremdaj korpoj, kiuj restas en la konjunktiva sako; al tiaj fremdaj korpoj oni devas alkalkuli en pli vasta senco de la vorto anka? okulharojn, kiuj estas turnitaj kontra? la okulpomo. En la plimulto da okazoj la loka malutila?o konsistas en ia alia malsano de la okulo, kiu aperigas post si la kataron kiel suferon sekvan, kiel ekzemple blefarito a? infarktoj en la glandetoj Meibomaj. Reteni?o de larmoj en sekvo de blenoreo de la larma sako a? de nesufi?a trempi?ado de la larmaj punktoj en la larman lagon estas ofta ka?zo de la kataro, tial oni neniam devas forgesi ?e unuflanka kataro esplori, ?u ne ekzistas ia sufero de la larmaj vojoj. La kataroj ka?zitaj de cirkonstancoj lokaj distingi?as de la kataroj ka?zitaj de malutila?oj komunaj per tio, ke ili tre ofte estas unuflankaj, dum en la lasta okazo la? la naturo de la afero pleje suferas amba? okuloj.

Terapio. Estas kompreneble, ke la kuracado devas anta? ?io turni atenton al la ka?za momento, per konforma reguligo de la komunaj kondi?oj de la vivo, kiom tion ?i permesas la profesio de la paciento, per forigo de ekzistantaj lokaj ka?zoj de la kataro k. t. p. Por la kuracado de la konjunktivo mem ni anta? ?io, kiel ?e la kataro akra, havas por nia dispono la nitran ar?enton, kiun oni uzas por ?mirado per peniko (en solvo 2 p. 100) a? por engutado (en solvo 1/4 - 1/2 p. 100). Oni uzas ?in nur en tiuj okazoj, en kiuj la kataro estas akompanata de pli forta sekrecio kaj do malfirmi?o de la konjunktivo, ?ar tiaj periodoj de akra malsani?o ofte okazas en la da?ro de ?iu kronika kataro, kaj anka? tiam, kiam ekzistas jam hipertrofio de la konjunktivo. En la ceteraj okazoj sufi?as adstringaj gutoj (okulakvoj), kiujn la paciento mem povas al si engutadi. La plej uzataj el tiuj ?i okulakvoj estas : flava adstringa okulakvo (collyrium adstringens luteum), a? safrana tinkturo de opio (tinctura opii crocata), amba? ordinare estas porskribataj ne pure, sed miksite kun egala kvanto da akvo; kupro aluna, zinko sulfura, amba? en 1/2-1 p. 100 solvo; plue aluno, tanino, bora acido kaj aliaj adstringanta?oj.

La vica ordo, en kiu tiuj ?i okulakvoj estas cititaj, respondas proksimume al ilia la?gradeco, de la plej fortaj ?is la plej delikataj. Ili devas esti engutataj ?iutage unu a? du fojojn, sed ne vespere. Ni elkalkulis tiom da ili, ?ar estas bone havi pli grandan elekton el ili, ?ar ?e la longa da?rado de la kataro oni ofte devas ?an?i la rimedojn. ?iu rimedo, uzata tro longe, perdas sian efikecon, ?ar la konjunktivo al ?i alkutimi?as. Kontra? la kunglui?ado de la palpebroj, kiel anka? kontra? ekzistantaj ekskoriacioj oni igas vespere anta? la endormi?o froti sur la fermitaj palpebroj ?mira?on kun blanka hidrarga precipitato (1/2-1 p. 100).

[Piednoto: Tiu ?i okulakvo, nomata anka? okulakvo de Horst, nun en la plimulto da landoj jam plu ne estas oficinala; tamen ?i faras bonegajn servojn kaj en kelkaj okazoj oni povas ?in anstata?igi per neniu alia] rimedo. La? la nova A?struja farmakopeo ?i devas esti preparata en la sekvanta maniero

Rp. Amonio klora . . . . . . . . . . 0,5

Zinko sulfura. . . . . . . . . . 1,25

Solve en :

Akvo distilita . . . . . . . . . 200,0

Aldonu :

Kamforo. . . . . . . . . . . . . 0,4

Solvita en :

Spirito vina dissolvita. . . . . 20,0

Aldonu :

Safrano. . . . . . . . . . . . . 0,1

Tenu 24 horojn ofte skuante, filtru.

La okulakvo de Romershausen, kiu anka? estas multe uzata ?e kronika kataro de la okuloj, konsistas el miksa?o do fenkola tinkturo kaj fenkola akvo.]

* * *

LA SUNHORLO?O EN DIJON

(El la Revue Bourguignonne, publikigata de la Universitato de Dijon).

Multaj homoj en ?iu lando laboras nun por la propagando de la bela lingvo internacia. La junaj fra?loj a? fra?linoj sin ?oje amuzas, skribante, legante, parolante pri ?iuj objektoj de la mondo, precipe pri la plej konformaj al sia feli?a a?o. Ili tiel pruvas, pli kaj pli, la mirindan kapablon de Esperanto esprimi tute la delikata?ojn de la spirito kaj de la koro. La maljunaj, miaj egala?uloj, aliflanke, povas pruvi, ke tiu kapablo ne estas malpli mirinda por skribi, legi, paroli pri ?iuj objektoj sciencaj.

Hodia? mi do volas, malgra? malforti?o pro laceco kaj klopodoj, en la kelkaj sekvontaj linioj, doni rapide la priskribon kaj teorion de la sunhorlo?o, ku?anta en la fundo de la ?arma Parko de Dijon, sur la bordo de la beleta rivero nomata Ouche.

Sur la tero horizonta estas desegnitaj la du linioj NS (nordo-sudo) kaj EO (oriento-okcidento) sin kruci?antaj rektangule en I. Du dekduoj da markoj ?tonaj estas plantitaj, ?irka? I, la? la fig. 1. Sur ?tono la?longe de la linio SN estas markitaj punktoj kun la signoj de la zodiako, de kankro al kapro, sur unu flanko de SN, kaj de kapro al kankro sur la alia flanko. ?iu promenanto tra la Parko, kiu volas scii la horon, iru stari rekte sur la punkto zodiaka respondanta al la tago de lia promenado kaj li vidos sian ombron direktatan al la punkto ?tona markita per la horo ser?ata.

Oni vidas ke en tiu ?i horlo?o :

1o La ombro?etilo estas movebla, sed ?iam vertikala, kaj staranta sur NS, en iu punkto A, kies interspaco δ al I estas funkcio nur de la deklini?o D de la suno;

2o La koordinatoj x, y de ?iu marko ?tona M estas funkcioj nur de la horo h, videble skribita sur M.

Komparante la sunhorlo?on kun bona po?horlo?o, oni certi?os pri la ?usteco de la unua.

Mi scias nek la epokon nek la uzitan manieron de la konstruo de tiu ?i sunhorlo?o; kaj mi ne konas, alian ekzempleron de tia en iaj urboj a? libroj. Sed tion ?i nia eminenta kolego Charles Méray povus, sendube, al ni sciigi; mi do petas lin ke li volu skribi la historion de tiu malofta horlo?o en Esperanto, lingvo, en kiu li estas tiel majstro kiel en matematiko.

Atendante tiun historion, oni vidos facile la eblon konstrui ?uste tian sunhorlo?on, se oni ser?os la formulojn liverantajn x, y kaj δ.

Oni nomu :

δ la kolatitudon de la loko.

α la azimuton de la suno.

D ?ian deklini?on.

h ?ian angulon horan a? la horon veran.

Oni scias, ke la triangulo formita, sur la sfero ?iela, per la polo, la zenito kaj la suno donas :

kos φ kos h - sin φ tg D

(1) kot α = ------------------------

sin h

Por ke la ombro de ombro?etilo, vertikale metila en A, pasu tra la punkto M (x, y) respondanta al h, estas necesa la rilato

(2) δ = y - x kot α

evidenta per la fig. 2 : Sed devas dependi x, y nur de h, kaj δ nur de D; oni do havas

dφ

-- = 0

dh

a?

dy d kot α dx(3) -- = x ------- + -- kot α

dh dh dh

Sekve, metinte anstata? kot α kaj (d kot α)/dh iliajn valorojn eltiritajn el la formulo (1), oni havas

dy4) -- =

dh

sin φ ( dx ) kos φ ( dx )

----- tg D ( (x kot h - -- ) - ------ ( x - -- sin h kos h )

sin h ( dh ) sin2 h ( dh )

Por ke y dependu nur de h, estas necese nuligi la koeficienton de tg D, a? skribi

x - = kot h. dh d

de kie

x = C sin h

C estante konstanto arbitra. Sekve (4) donas

dy kos φ

-- = C -----(-1 + kos2 h) = C kos φ sin h,

dh sin h

de kie

y = C kos φ kos h + C';

tie ?i C' estas alia konstanto arbitra. Fine (2) liveros :

δ = C kos φ kos h + C' - C (kos φ kos h - sin φ tg D)

= C sin φ tg D + C'.

Resume, oni vidas ke :

1o La ?tonaj markoj estas trovitaj per

x = C sin h, y = C kos φ kos h + C'

kaj metitaj sur la elipso

x2 (y-C')2

-- + ------- = 1.

C2 C2kos2φ

2o La zodiakaj punktoj estas trovitaj per

δ = C sin φ tg D + C'.

La konstruinto de la horlo?o Dijona elektis C' = 0 pro simpleco, kaj C de longeco agrabla rilate al la lar?eco de la vojo kondukanta al tiu horlo?o tiel stranga kaj interesa.

Nuligante C', oni havas :

(5) x = C sin h ; y = C kos h kos φ

(6) δ = C tg D sin φ.

La formuloj (5) montras, videble, ke M estas la projekcio horizonta de la punkto m, kiu respondas al la horo h sur la rondo tagnoktegaliga, farita per la radio C priskribita.

La formulo (6) montras, same videble, ke [Greek: delta] estas la projekcio horizonta de la longo C tg D, metita sur la polusojlinio de la centro I de la sfero ?iela al la nordo a? la sudo, la? tio ke D estas norda a? suda.

Se do oni konsideras sunhorlo?on tagnoktegaligan, kies ombro?etilo estas de longeco C tg D, ?an?anta la?tage, oni povas diri :

La sunhorlo?o Dijona estas la projekcio horizonta de la sunhorlo?o tagnoktegaliga.

Tiu tre simpla rezultato estas videbla geometrie, en la sekvanta maniero.

Sur la sfero ?iela havanta I kiel centron, C sek D kiel radion, ni konsideru, en la horo h, la punkton m', rekte kontra?an al la situacio sfera de la suno.

Dum unu tago suna, m' la?kuras rondeton B' m', kies radio I' m' estas C sek D kos D a? la konstanto C.

Oni povas rigardi la rondeton B' m' kiel sunhorlo?on tagnoktegaligan, kies I'P estas ombro?etilo kaj m' punkto hora respondanta al h.

La projekcio horizonta de tiu ?i rondo B' m' estas la elipso BM, kies aksoj, direktataj la? NS kaj EO, estas de longecoj konstantaj C cos φ kaj C; sed kies centro I", projekcio de I', estas en nekonstanta malproksimeco de I, egala al la projekcio δ de II'. Oni do havas por δ, dependanta nur de D,

δ = C sek D sin D sin φ = C tg D sin φ.

Aliparte, la ombro horizonta de la ombro?etilo IZ trairas la elipson en la punkto M, projekcio de m' kaj dependanta nur de h.

Fine, se oni translacie movigas la? interspaco de grandeco egala, paralela sed kontra?a al δ, t. e. paralela al - δ, la rondon B' m', la elipson BM, la ombro?etilon IZ, samtempe, kiel solidon, oni havas, videble, la sunhorlo?on Dijonan kun ?ia pure geometria klarigo, tiel simpla kiel la teorio de la tagnoktegaliga sunhorlo?o.

L.-J. Gruey,

Direktoro de la Observatorio de Besan?on.

* * *